Steeds meer vluchtelingen keren terug

Annigje speelde zoet met klosjes en knopen uit mijn naaidoos,
maar Octaaf nam ze weg om haar te plagen.

Hardinxveld, 29 oktober 1914

Beste achterkleindochter,

Welnu, wij begrijpen elkander niet, zoveel is duidelijk. Vaderlandsliefde is een goed ding. We mogen strijden voor alles wat waarde voor ons heeft.  Zeker, onze Hollandse vlag is slechts een stuk doek, een symbool. Maar wekt die fier wapperende driekleur niet in ons allen gevoelens van trots en ontroering?

Dure kolenboer

Arie en ik moesten lachen om het bericht dat jullie het eerste aansteken van de kachel na de zomer hebben ‘gevierd’. Wij zijn in het voorjaar juist blij als de kachel weer uit kan blijven. Sjouwen met kolen is heus geen pretje en het wordt er stoffig van in huis. Bovendien zou ik de kosten liever vermijden. Elke winter gaat er een aanzienlijk bedrag naar de kolenboer.

Schoorsteen

Toch wil ik je in één opzicht gelijk geven: het is heerlijk om vanuit de kou een warm huis binnen te komen, je handen uit te strekken naar de gloed van de vlammen. Ons bed staat op zolder tegen de schoorsteen aan, zodat we ook daar de warmte kunnen voelen.

Volle treinen

Er keren steeds meer vluchtelingen terug naar België. De directeur van de coöperatieve graanmaalderij uit Giessen-Nieuwkerk, Cornelis van Houweling, is met de trein naar Antwerpen gereisd, daar hij enige zaken had af te handelen. Gisteren was Van Houweling bij vader in de smederij. Hij vertelde dat veel treinen overvol zaten met terugkerende vluchtelingen. Het zijn vooral neringdoenden, die hun zaken moeten openen op straffe van openbreking door de Duitse autoriteiten.

Duitse dieven

Van Houweling had met eigen ogen gezien hoe in Antwerpen Duitse officieren een magazijn met overhemden lieten openbreken om zichzelf van nieuwe kleding te voorzien. Verder zag hij op de wegen terugkerende vluchtelingen met handkarren, kruiwagens en koeien. Vooral de werkende stand keert huiswaarts; vermogenden zullen beslist niet terugkeren voordat de oorlog is afgelopen, verzekerde Van Houweling mijn vader. Zij hebben in hun grote huizen personeel achtergelaten om voor hun bezit te zorgen. Ook vertelde hij: “Ik heb zeer veel Antwerpenaren gesproken die ronduit beweerden dat zij het gedurende hun verblijf in Holland beter hadden dan ooit bij hen thuis.”

Plaaggeest

Onze gasten uit het zuiderland voelen zich steeds meer thuis. Octaaf neemt gedroogde appelen weg en plaagt onze Annigje. En Marie doet alsof ze het niet ziet. Gistermiddag speelde Annigje met knopen uit mijn knopendoos en met garenklosjes. Ik zag nog juist hoe Octaaf knopen en klosjes van Annigje wegnam, waarna Annigje het op een brullen zette. Ik heb de jongen naar buiten gestuurd.
Marie spreekt nog niet over terugkeren.

Je liefhebbende Plonia

Nu begrijp ik jou even niet

Houtvuur en kruidige koek. Lekker, herfst!

Ottoland, 25 oktober 2014

Hoi Plonia,

Soms begrijp ik echt niets van jou. Hoe kun je dat strijdlustige lied uit jouw laatste bericht nou goed vinden? Oproepen tot strijd is toch niet iets om enthousiast over te doen? En trouw aan de Hollandse vlag... ik weet het niet. Ik ben bang voor chauvinisme. Graag ben ik trouw aan mensen om wie ik geef, aan goede principes, aan bepaalde waarden en normen. Maar aan een vlag? Dat ik zoiets zeg, dat zal het cynisme van mijn tijd wel zijn.

Politiek-incorrect

Vooral één zin in het lied viel me op: 'Wij dulden geen vreemden op Nederlands grond'. Dat klinkt in mijn oren heel anders dan in de jouwe. Jij denkt aan vijandelijke legers, ik denk aan mensen uit andere landen die zich voorgoed in Nederland vestigden. Allochtonen noemen wij hen. Het is heel politiek-incorrect om daar tegen te zijn. Dat ben ik dus ook niet :-)

Kruidige koek

Leuk om te lezen dat jouw fornuis weer brandt en dat jullie daarvan genieten. Bij ons is het nu ook echt herfst. Net als jij hou ik van dat jaargetijde. We hebben onze kachel voor het eerst weer aangestoken. Toen de regen tegen de ramen kletterde heb ik een kruidige koek gebakken. Smullend hebben we gevierd dat de kachel weer aan mocht.

Bewondering

Goed dat Marie en jij al aan elkaar wennen. Het zou op mijn zenuwen werken als ik continu een onbekende om me heen zou moeten hebben in huis. Ik heb er dus echt bewondering voor dat Arie en jij al dagenlang onderdak bieden aan Marie en haar zoon.

Noodbrood

Dat noodbrood met gekookte aardappelen: misschien ga ik eens proberen om dat te bakken. Dan noem ik het Grote-Oorlogbrood. Zou zomaar een trend kunnen worden.

Ik wens jou een mooie, rustige zondag!
Anne Marie

Trouw aan onze fiere, Hollandsche vlag

Ondanks de oorlog tooit mijn wingerd zich met
blad in feestelijke tinten.

Hardinxveld, 22 oktober 1914

Beste Anne Marie,

Het verheugt mij dat jouw kruideniers ontdekken hoe zij verkwisting van verpakkingsmaterialen kunnen tegengaan. Mochten zij daarover vragen hebben, ik geef die graag door aan mijn kruideniers.

Graan

Als gevolg van de oorlog dreigt bij ons een gebrek aan graan, dat wil zeggen: als de Engelsen niet langer graaninvoer van overzee toestaan. Ons land is voor tarwe en andere graansoorten afhankelijk van andere landen, wat ons nu kwetsbaar maakt.

Noodbrood

Er zijn proeven gedaan met aardappelmeel en gekookte, fijn gemaakte aardappelen, vermengd met tarwemeel, gist, zout en witte siroop. Dit noodbrood schijnt nog te smaken ook. Toch hoop ik niet dat wij zullen worden als de aardappeleters van Vincent van Gogh, want de lieden op dat schilderij zien er maar belabberd uit.

Fornuis

Buiten is het de laatste dagen een stuk frisser. Ik heb mijn petroleumstel opzij gezet en kook weer op het fornuis. De keuken is nu nog meer dan anders het centrum van de woning, waar iedereen zich komt warmen, natte kleding te drogen hangt en de geur van koffie, stoofperen of soms zelfs vlees zich verspreidt.

Genoeglijk

Marie heeft me vandaag geholpen met strijken. Daar ik slechts twee strijkbouten heb, één die opwarmt op het fornuis en één voor gebruik, heb ik mijn tijd benut voor het verstellen van sleetse plekken in Aries werkkleding. Het was werkelijk genoeglijk toen Marie stond te strijken alsof ze hier thuis was en ik bij het raam zat te werken. Annigje speelde met garenklosjes en lege verpakking van Sunlightzeep. Octaaf is met kleine Gerrit mee naar school gegaan, de meester vond het goed. Die jongen kan tenslotte niet hele dagen ledig rondhangen.

Fier lied

In de krant vond ik een mooi lied, dat ik voor jou graag citeer:

Als ’t Vaderland roept tot den heiligen strijd,

Voor vrijheid van huis en van haard,

Dan vindt het zijn zonen vol geestdrift bereid,

En trouw om zijn vaandel geschaard.

Wij zweren U trouw, fiere Hollandsche vlag,

Die nimmer uw banen bezoed’len zag,

Wat ooit in de toekomst uw lot moge zijn,

Wij houden u vlekk’loos en rein.

Wee hem, die uw kleuren met ondergang dreigt,

Wee hem, die met schendende hand,

Durft rooven de voorspoed, de rijkdom, de vrêe,

De eer, het geluk van uw land.

Nog bruist door onz’ aadren ’t oud-Hollandsche bloed,

Nog bonst ons het hart met onstuimigen moed,

Wij dulden geen vreemden op Nederlands grond,

Waar vrijheid de eeuwen weêrstond!

En fluiten de kogels en dondert ’t kanon,

Waak op dan, jong Holland, sta pal!

Geen tweedracht verstore dit hechte verbond;

De vijand hij wijke of val.

Vooruit dan in worst’ling voor vrijheid en recht,

Gij, die voor vorstin en voor vaderland vecht.

Omhoog het Oranje! tot sterven getrouw,

Ons heerlijk rood, wit en blauw!

Je liefhebbende Plonia

Ouderwetse kruidenier in nieuw jasje

Voedingswaren zonder verpakking. Zó 1914.

Ottoland, 18 oktober 2014

Ha Plonia,

Smaakten de patatten lekker? Je hebt er geen idee van hoe populair die lekkernij van jouw Belgische gast inmiddels in ons land is.

Kruideniers

Gisteren was ik in Amsterdam. Ik bekeek er een theaterstuk dat alles te maken heeft met oorlog, maar daarover ga ik het nu niet hebben, want jij hebt al genoeg aan jouw eigen oorlog. Er is een andere reden waarom ik je erover vertel. Toen ik, samen met een vriendin, haar zoon en diens vriendin door de Jordaan slenterde, zag ik een winkel die me aan jouw kruideniers deed denken.

Zonder verpakking

Helaas ben ik de naam van die winkel vergeten, maar deze kruidenier uit 2014 doet iets bijzonders: hij verkoopt etenswaren zonder verpakking! Je moet er vast om lachen, maar voor ons is dat vernieuwend. Zo sparen we verpakkingsmateriaal uit, en dat is goed voor de aardbol. Klanten kunnen een schep pakken en dan een eigen bakje of zakje vol scheppen. Je kunt er ook zakjes krijgen, maar dat is natuurlijk niet de bedoeling, lijkt mij.

Gedroogde appelringen

Om het gevoel van déja vu compleet te maken, verkochten ze er ook nog gedroogde appelringen. Ik zag ze in gedachten meteen bij jou boven de kachel hangen. Misschien ben jij wel een trendsetter. Om te beginnen introduceer jij patatten, en jouw appelringen maken ze bij ons dus ook weer...

Gedroogde appelringen, met kaneel. Om in een zelf meegebrachte verpakking te scheppen.

Hartelijke groet van je achterkleindochter.

Nood, smart en patatten

Mijn petroleum raakt sneller op, nu ik voor
meer mensen moet koken. Maar binnenkort doe ik
ons fornuis weer aan.

Hardinxveld, 15 oktober 1914

Beste Anne Marie,

De vluchtelingen zijn gearriveerd. Een moeder met haar zoontje. Tot mijn ongenoegen plaagt de buitenlandse jongen met zijn vreemde tongval onze Annigje zo vaak als hij de kans krijgt. Of ze nu in de kinderstoel zit, wankele stapjes zet tussen aanrecht en keukentafel of op de grond met een garenklosje speelt, als ik niet oplet zit die plaaggeest haar dwars.

Onbehoorlijk

Ook de moeder gedraagt zich onbehoorlijk. In plaats van naar de plee in de achtertuin te gaan, doet ze haar behoefte zomaar achter een struik of boom. Haar jongen doet hetzelfde. Zijn zij misschien niet gewend om van een plee gebruik te maken? Ik ga er vandaag maar eens iets van zeggen. Maar het is niet alles kommer en kwel. De moeder helpt me bijvoorbeeld dagelijks met aardappelen schillen en groenten schoonmaken. Mijn petroleum gaat er wel sneller doorheen, nu ik voor meer mensen moet koken.

Patatten

De zoon heet Octaaf. Om die naam moesten Arie en ik heimelijk lachen. De moeder heet Marie. Ze gaat me leren om patatten te bakken. Daarvoor moet je aardappelen in reepjes snijden en bakken in heel veel olie, zoals oliebollen. Vind je dat niet vreemd: reepjes aardappel onderdompelen in olie?

Mensenliefde

Antwerpen is gevallen, hoorden we. Marie moest erom huilen; haar man dient in het leger en zij maakt zich grote zorgen. Volgens de krant is er deze dagen in ons land sprake van ‘een heerlijk opvlammen van zuivere mensenliefde’, daar zelfs kleine luyden het nodige doen om Belgische vluchtelingen op te vangen. Ja, slechts de drang om nood en smart te lenigen beheerst nu allen.

Compliment

Gelukkig is het in ons land nog niet tot een gewapend treffen met de vijand gekomen. Wij bidden dat dit zo zal blijven. Moge het ook voor jou en je gezin vrede blijven, ondanks alle dreiging die er ook bij jullie in de wereld is. Ik sluit af met een compliment voor je verhalenbureau. Het streelt mij dat ik  de eerste klant was. Ik was immers de eerste over wie je een levensverhaal schreef!

Je liefhebbende Plonia

Iets leuks verzinnen

Ottoland, 11 oktober 2014

Onze Guus leeft altijd in het 'nu'.

Ha Plonia,

Wat goed dat jullie vluchtelingen opvangen. Bij elke maaltijd vreemden aan tafel, dat lijkt me niet makkelijk.
In geschiedenisboeken heb ik gelezen over de strijd in België en de vluchtelingenstroom die daarop volgde. Bijzonder dat jij me erover schrijft, nu kan ik er van een ooggetuige over horen.

Angst

Ik hoop voor je dat de oorlog afgelopen zal zijn voordat ze jouw Arie kunnen oproepen. Hem te moeten missen zou vervelend zijn, maar erger nog lijkt me de angst dat je man in de strijd verwikkeld raakt en dat hem iets overkomt.

Zorgen

Eigenlijk zou ik het voorgaande helemaal niet moeten schrijven. Je kunt nog geen millimeter aan je lengte toevoegen door je zorgen te maken. Waarom zou je een mooie dag voorbij laten gaan zonder dat je ervan geniet, omdat je piekert over iets wat helemaal niet gaat gebeuren...

Guus

Onze kat Guus heeft het beter begrepen. Hij luiert in de zon, speelt, zoekt de zachtste kussens uit voor zijn zoveelste dutje, en altijd is er voor hem alleen het ‘nu’. Ik las onlangs dat we met slechts 10 procent van onze hersenen betrokken zijn bij onze directe omgeving. De andere 90 procent gebruiken we om te plannen, verbanden te leggen, te tobben over de toekomst, te wroeten in het verleden. En ondertussen zie je niet eens dat je kind zijn eerste stapjes zet, hoe prachtig de maan schijnt, of dat er tegenover je in de trein iemand heel geboeid jouw levensverhaal zit te lezen. Het boek over jouw leven bedoel ik dus :-)

Verhalenbureau

Als je dan toch over de toekomst nadenkt, kun je beter iets leuks verzinnen. Dat hebben mijn man en ik gedaan: we zijn een verhalenbureau begonnen. Kijk maar eens als je tijd hebt: http://www.verhalenbureauhoekstra.nl/

Fijne dag vandaag, samen met jullie Belgische vluchtelingen!
Anne Marie

We hebben Belgische vluchtelingen in huis!

Hardinxveld, 8 oktober 1914 

Voor de vluchtelingen heb ik nieuwe beddentijken
gevuld met vers stro.

Beste Anne Marie,

Arie en ik bieden sinds gisteren onderdak aan twee Belgische vluchtelingen: een moeder met haar zoon. Het is zeer ernstig wat er in ons zuidelijke buurland gebeurd is, vertellen zij ons. Soldaten hebben in Dinant honderden Belgen gedood, onder wie veel vrouwen en kinderen. In Tamines werden meer dan driehonderd mensen bijeen gedreven op een dorpsplein en neergeschoten. Zij die zo ongelukkig waren dat een kogel hen niet meteen doodde, werden met een bajonet doorstoken.

Vluchtelingen

Steeds meer Belgische vluchtelingen trekken onze grens over. Ze worden verspreid over het hele land ondergebracht in tenten- en barakkenkampen, loodsen en fabriekshallen. In Hardinxveld bouwt men barakken langs de Rivierdijk, tegenover scheepswerf ‘De Hoop’. Maar zo lang deze niet gereed zijn, moeten ook burgers de vluchtelingen herbergen. Ik heb twee slaapplaatsen in gereedheid gebracht. Daarvoor heb ik twee nog ongebruikte beddentijken uit mijn linnenkast gehaald, die ik in de jaren voor mijn trouwen met veel liefde heb genaaid. Ik heb ze met stro gevuld. Met een oud gordijn dat moeder nog voor me had heb ik op zolder een knusse hoek gecreëerd.

Het is drukker in onze kleine dijkwoning, maar het stemt mij toch ook dankbaar dat ik barmhartigheid mag betonen aan mensen in nood.

Sterk zijn

Je hebt gelijk, we mogen niet bij de pakken neerzitten omdat sommige mensen liever vechten dan praten. Meer dan ooit moeten we juist sterk zijn en het goede doen. Ook voor Arie en de kleine Annigje moet ik flink zijn. Meestal lukt dat.

Mobilisatie

Met tegenzin sla ik tegenwoordig de kranten open. Daarin staan steeds de namen van mannen die zich bij het leger moeten laten inlijven, aangezien hun lichting aan de beurt is voor mobilisatie. Soms herken ik namen. Dan zie ik de gezichten van hun vrouwen voor me, die komende winter alleen zullen zijn, of van moeders die zonen zullen missen.

Je liefhebbende Plonia

Levenskunst in bange tijden

Ottoland, 3 oktober 2014

Onze voorraad kachelhout.

Ha Plonia,

Wat bijzonder om weer een bericht van je te ontvangen! De aanleiding is minder leuk. Oorlogen en geruchten van oorlogen; zal dat ooit veranderen? Ook bij ons staan de kranten vol met onheilspellende artikelen. Een groep fanatieke moslims oefent terreur uit in Syrië en Irak. Ook op andere plekken in de wereld houden doorgedraaide volgelingen van Mohammed flink huis. In Nigeria dringen ze kerken binnen met maar één doel: christenen doden.

Energievoorraad

Dan is er nog strijd in Oekraïne. Russische soldaten en Oekraïners die zich bij Rusland willen aansluiten vechten met het leger van Oekraïne. Europa heeft besloten tot een boycot, met als gevolg dat er minder gas uit Rusland deze kant op komt. Gelukkig hebben wij een flinke stapel hout in de achtertuin; onze eigen energievoorraad. Sinds januari hebben we een houtkachel, dat wist je nog niet.

Werkloze jongeren

Met onze economie gaat het nog steeds niet geweldig. Leeftijdgenoten van mijn oudste dochter vinden maar moeilijk werk. Als ze ergens aan de slag kunnen, sluit die baan vaak niet aan bij hun opleiding. Daarover haal jij je schouders op, dat weet ik. Jij werd op je twaalfde gewoon dienstmeisje, net als alle meisjes uit jouw klas. Het is een contrast: bij ons kunnen jongeren volop leren, maar velen weten niet welk beroep ze moeten kiezen. Ze beginnen een paar keer aan een opleiding zonder hem af te maken, gaan een jaartje naar het buitenland, hangen wat rond. Ze zijn niet lui, maar worden verlamd door de gedachte dat ze  misschien een verkeerde keuze maken. We vinden het in 2014 heel belangrijk dat iemand een vak uitoefent waarin hij zichzelf kan ontplooien.

Maar dit valt allemaal in het niet vergeleken met de ellende die bij jullie de Belgische vluchtelingen meemaken, en bij ons de ontheemden uit Irak, Syrië en Oekraïne.

Levenskunst

Grote vraag voor jou en mij is: wat is een goede levenshouding in tijden van oorlog en terreur, ook als die onszelf niet direct treft? We kunnen meeleven, bidden, geld schenken aan goede doelen die de slachtoffers helpen, want onverschillig mogen we nooit worden. Wel heb ik afgelopen zomer besloten om me daarnaast vooral te richten op alles wat mooi en goed is. Anders krijgen terreurgroepen ook in mijn leven meer invloed dan ik hen gun. Zo wordt levenskunst een daad van verzet.

Liefs,

Anne Marie