Jongvee en teergroen lover

Hardinxveld, 30 maart 1913

Onze boomgaard, nog vóór 't verschijnen van teergroen lover.

Beste Anne Marie,

Na jouw schrijven over de snoeiwijze van fruitbomen, wil ik jou een foto van onze boomgaard tonen. Net een schilderij, vind je niet?

De foto is van twee weken geleden. De winter heeft allengskes plaatsgemaakt voor het voorjaar. We hadden de afgelopen dagen heerlijk zacht weder. Knoppen botten uit, het teergroene lover springt overal tevoorschijn. De gele bekers der narcissen vullen zich met zonlicht. Enkele landbouwers hebben al jong vee in de weide gebracht. Welk een contrast met vorig jaar, toen wij een witte Pasen beleefden.

Kinderarbeid

Je schreef over fabrieksproductie en deed het voorkomen alsof bij ons alles ambachtelijk gemaakt wordt. Welnu, dat is niet helemaal waar. Ook wij kennen vanzelfsprekend fabrieken. Tot aan 1900, toen de leerplicht werd ingevoerd, werd daar nog gewerkt door jonge kinderen. Want het kinderwetje van Van Houten in 1874 had aan de kinderarbeid nog geen einde gemaakt. Zelfs des nachts moesten tienjarigen zwoegen in fabrieken, bijvoorbeeld in de Maastrichtse pottenfabriek.

Stroopballen

Je vroeg me naar het recept van stroopballen. Men neme 4 lepels basterdsuiker, 2 lepels stroop, 5 gram margarine en 1 lepel water. Verwarm de suiker, stroop, margarine en het water langzaam, tot de suiker opgelost is. Kook het mengsel, tot een druppel in koud water een hard bolletje wordt. Giet de massa op een vetgemaakte stenen tafel. Keer ze telkens met een vet pannenkoeksmes. Laat ze enigszins afkoelen. Neem ze in de hand, trekt ze uit en vouw ze weer op tot ze goudgeel van kleur en stevig is. Trek er een lang lint van en knip dit met een schaar in stukjes van ongeveer 2 centimeter. Schud er wat suiker door.

Mijn stroopballen zijn bijna net zo lekker als het snoep uit het brokkenwinkeltje van Mientje, een bejaarde vrouw uit de diaconiewoningen.

Ik wens je een goede, gezegende Pasen!

Je liefhebbende Plonia

Een tuin waarin alles te koop is

Ottoland, 27 maart 2013

Voorjaar: snoeihout van de fruitboom en primula's.

Ha Plonia,

Mooie schoentjes heb je gekregen. Met de hand gemaakt ook nog. Wij vinden dat bijzonder, want de meeste dingen maken we in een fabriek. Daarom zetten we het er vaak met grote letters op als iets ambachtelijk gemaakt is. Eerst vonden we fabrieksproductie een vooruitgang, maar nu weten we dat niet meer zo zeker. Brood uit de fabriek is in ieder geval minder lekker dan dat van een ambachtelijke bakker.

Verdrietig verhaal over de kinderen van jouw schoonzus. Als jouw Annigje haar eerste stapjes gaat zetten, zal Geertruijda nog wel eens aan haar tweeling moeten denken. Het is dapper dat ze jou de schoentjes gaf die een van haar jongetjes had moeten dragen.

Snoeihout

Grappig dat Arie jullie fruitbomen heeft gesnoeid. Wij hebben vorige week onze appelboom gesnoeid. In de tuin ligt nu een mooie stapel snoeihout. We ontdekten dat we precies de verkeerde takken wegzaagden; we hebben vooral de waterloten laten staan en die gaan juist géén vrucht dragen. Gelukkig hebben we een boer met een boomgaard in het dorp. Hij verkoopt in de oogsttijd en winter heerlijke appels voor een habbekrats.

Wat vind je van mijn primula's? Ik kocht ze in een tuincentrum. Hoe leg ik jou uit wat dat is? Stel je de bloemen en planten voor uit de mooiste tuin in jouw dorp. Vermenigvuldig alles wat daar groeit en bloeit met een factor honderd, en bedenk erbij dat alles wat je ziet te koop is: de rozen, de houten kuipen, de sinaasappelboompjes uit de orangerie, de gieter van de tuinman, álles. Dan heb je een tuincentrum. Het is een feest om daar te komen.

Kale stekjes

Tussen de blauwe druifjes, bloeiende prunusboompjes en klaterende waterpartijen dacht ik aan jouw zakjes met zaad, en de kale stekjes die je in het voorjaar misschien van dorpsgenoten krijgt. Zullen we een paar ambachtelijke spullen uit jouw dorp ruilen tegen een doos bloeiende primula's?

Voor ik het vergeet: wil je mij het recept sturen van de stroopballen die je met kleine Gerrit gaat maken? Dan kan ik het ook eens proberen.

En over die handstofzuigmachine (wij noemen dat een stofzuiger): ik denk dat het een primitief geval is. Ze moeten dat apparaat eerst nog maar wat verder ontwikkelen. Trouwens: bezems en vegers met blikken zijn er bij ons nog steeds, wat bewijst hoe goed die uitvindingen zijn.

Tot schrijfs!
Anne Marie

Schoentjes met een verdrietig verhaal

Schoentjes voor Annigje. Een schoenmaker uit Sliedrecht heeft ze gemaakt.

Hardinxveld, 23 maart

Beste Anne Marie,

Zie eens welk een fraai paar schoentjes ik van mijn schoonzuster Geertruijda Weppelman heb gekregen. Zij is de vrouw van mijn broer Izaak. Er is een verdrietig verhaal aan deze schoentjes verbonden.

Ze waren bedoeld voor haar zoontje Pieter, die anderhalve maand na zijn geboorte overleed. Het is deze maand vier jaar geleden dat hij werd geboren. Pieter was er één van een tweeling; zijn broertje Cornelis stierf al na tien dagen. Ik meen dat ik je al eerder over hen vertelde.

Dankbaar

Dat de schoentjes kale neuzen hebben, komt doordat ze eerst toebehoorden aan een kind van Geertruijda's buurvrouw. Ik hoop maar dat Annigje de neuzen nog veel kaler zal maken. Ik neem mij voor om nooit op mijn kinderen te mopperen als dat gebeurt, maar juist dankbaar te zijn.

Afgelopen zondag is Annigje gedoopt. Kleine Gerrit keek heel plechtig toen hij haar de kerk in droeg. Ik heb hem beloofd dat we binnenkort eens stroopballen gaan maken, omdat hij zijn taak zo keurig volbracht heeft.

Moestuin

Is deze tijd van het jaar bij jullie ook zo druk? Er is weer volop werk in de moestuin. Arie en ik hebben andijvie, bloemkool, rode en witte kool, uien en wortelen gezaaid. Ook heeft Arie een aantal fruitbomen gesnoeid. Wat zal het heerlijk zijn als het straks zomer is en er kersen, appelen en peren in de boomgaard hangen, zwaluwen door de lucht buitelen en de voorjaarsschoonmaak gedaan is. Kon het maar altoos zomer zijn.

Handstofzuigmachine

Ik wilde je nog vragen naar jouw ervaringen met een handstofzuigmachine. Mortier & Zonen adverteren ermee in de Nieuwe Gorinchemse Courant. 'Een proefmachine is voor ernstige reflectanten aan huis te ontbieden', staat er bij. Nu is zo een machine mij te duur; hij kost wel 39,50 gulden! Maar ik ben toch nieuwsgierig: maakt het apparaat de bezem en het veger en blik werkelijk overbodig?

In afwachting verblijf ik,
Plonia

Opvoeding anno nu

Een van jouw kleindochters breit een omslag-
doek, naar een patroon uit de 19de eeuw.

Ottoland, 19 maart 2013

Ha Plonia,

Een onderwerp laten rusten? Maar dat zou jammer zijn! Het is juist interessant om de verschillen tussen jou en mij te bespreken. En onze goede verstandhouding? Nah, omdat we zo ver van elkaar verwijderd zijn, kunnen we elkaar toch niet in de haren vliegen. Maar: je moet wel met goede argumenten komen als je het niet met me eens bent. Niet over breiende heren beginnen als ik het over eerlijke rolverdeling heb.
Nou ja, misschien heb jij een ander gevoel voor humor.

Bijdehante kinderen

Jij denkt trouwens over veel dingen anders dan ik: rolpatronen, gezagsverhoudingen, geloof. Over opvoeding ook. Jullie zijn veel strenger dan wij. Die nadruk op gezag en gehoorzaamheid, dat vinden wij ouderwets. Daarom hebben wij veel vrij eigenwijze, bijdehante kinderen. Op het irritante af soms, eerlijk gezegd. Je ziet het ook in onze kinderboeken: die gaan nooit over verlegen kinderen.

Er is een tijd geweest (voor jou is dat nog verre toekomst, wees blij) waarin veel ouders vonden dat je kinderen hun gang moet laten gaan. Verf op het behang smeren, luidruchtig ruzie maken, vaders gitaar mishandelen... alleen zo ontwikkelen kinderen zich tot onafhankelijke denkers, was het idee. Dat viel dus tegen. Daarom stellen we nu weer grenzen.

Overigens: wat Abraham Kuyper schrijft vind ik maar hoogdravend.

Mislukte zuurkool

Je schreef over de voorjaarsschoonmaak. Ik moet je ook nog iets huishoudelijks vertellen: mijn zuurkool is mislukt. Een aantal weken geleden heb ik kool in een Keulse pot gedaan, helemaal volgens de voorschriften. Na een week verschenen er witte kopjes op. Tot mijn verbazing vertelden mijn ouders mij dat dit zo hoort: dat is kaam. Het zag er een beetje vies uit, eerlijk gezegd. Die kaam heb ik braaf elke week verwijderd, maar vorige week dreef er zo'n raar groenig goedje bovenop de kool dat ik alles heb weggegooid.
Huishouden op zijn negentiendertiens... ik ben nog niet volleerd .

Aan de reconstructie van jouw kleding wordt nog steeds gewerkt: mijn moeder breit hard aan jouw omslagdoek. Zo lang ik niet in de keuken aan de slag hoef, kan ik straks prima meedraaien daar bij jullie.

Liefs,
Anne Marie

Opvoedkundige lessen

Op weg naar boven, om de verdieping een goede
beurt te geven.

Hardinxveld, 16 maart 1913

Beste Anne Marie,

Gelieve mijn vorige schrijven niet al te serieus te nemen: het was slechts scherts. Zelf heb ik er veel plezier om gehad. Het is toch echt te dwaas wat jij beweert: dat mannen moeten helpen met de schoonmaak van een kerkgebouw of het koken van de maaltijd.
Ik acht het verstandig dit onderwerp verder te laten rusten. Het zou onze goede verstandhouding kunnen schaden.

Voorjaarsschoonmaak

In huize Loeve is de voorjaarschoonmaak begonnen. Vanmorgen heb ik alle kleden van de bovenverdieping een fikse beurt met de mattenklopper gegeven. Ook ben ik alle spinnenraggen te lijf gegaan met de ragebol en heb ik het houtwerk in de boenwas gezet. Alle meubels waren van hun plek, maar nu is alles fris en knus, voordat de zondag aanvangt.
Vordert de schoonmaak bij jou ook al?

Ten antwoord op jouw vraag naar de opvoeding kan ik niet nalaten naar Abraham Kuyper te verwijzen. Hij leert ons dat vader het kind eerbied voor het gezag bijbrengt, en zin voor gerechtigheid. Van moeder leert het kind moed te hebben om vrij te zijn, en zin voor een teeder leven. Het betekent geenszins dat moeder zwak en machteloos is tegenover vaders kracht. Het is de taak van de moeder om - als het de kinderen raakt - het vaderlijk gezag te controleren, te temperen en desnoods met de moed van een leeuwin te weerstaan.
Kuyper schrijft dit in zijn boek 'Antirevolutionair óók in uw huisgezin'.

Schreiend kind

Nu moet ik mij over Annigje ontfermen, want het kind ligt te schreien in de wieg. O, dat herinnert mij aan jouw vraag over de uitspraak van vadertje Cats: men moet het takje buigen als het jong is. Wij bedoelen daarmee dat het kind moet leren de eigen wil te beteugelen. Het is niet goed het kind te veel te vertroetelen, dat verzwakt lichaam en geest. Een schreiende baby altijd maar uit de wieg nemen is daarom onverstandig.

Een erg goede moeder ben ik niet; als Annigje wat langer huilt, pak ik haar toch vaak op. Zelfs als er niets aan mankeert.

Je liefhebbende Plonia

Klunzen in de keuken

Vrouwen kunnen in de kerk meer dan een kerktasje naar
binnen en naar buiten dragen.

Ottoland, 14 maart 2013

Ha Plonia,

Jij hebt me wel eens verweten dat ik de draak met jou stak, maar nu doe je het met mij. Ik schreef over Abraham Kuyper, die jullie zo waarderen. En dat hij vrouwen binnen de kerk wel stemrecht geeft, maar daarbuiten niet. Met sigaren rokende vrouwen of breiende mannen heeft dat weinig te maken.

Overigens: als mannen visnetten kunnen breien, waarom dan geen truien?

Ik vind het leuk om na te denken over de vraag waarom we iets mannelijk of vrouwelijk vinden. Volgens mij zijn de verschillen tussen mannen onderling - en tussen vrouwen onderling - groter dan de verschillen tussen mannen en vrouwen.

Klunzen

Een tijdje terug stond ik tijdens een receptie te praten met een paar oudere vrouwen. Ze waren het erover eens dat hun mannen klunzen zijn in de keuken.
'Hij bakt een ei en laat een slagveld achter', zei er een.
'O, en als hij een boodschap moet halen in de supermarkt blijft hij zo lang weg', zei een ander. 'Hij kan er nooit iets vinden.'
Hun conclusie: boodschappen doen en koken, dat kunnen mannen niet. En ze hapten met smaak van een gevuld ei dat door een mannelijke kok was klaargemaakt.

Zelf heb ik nooit de behoefte gevoeld om de keuken tot mijn territorium te maken. Ik moedig elke vorm van ijver door mannen aan.

Doe de groeten aan Arie!
Anne Marie

P.S. Van jullie ideeën over opvoeding krijg ik nog geen duidelijk beeld. Je schreef over Jacob Cats die zei 'Men moet het takje buigen als het jong is'. Wat bedoel je daar precies mee?

Rokende vrouwen, breiende heren

Luiers in de week, luiers op de bleek, luiers drogend
 bij de kachel, luiers op een stapeltje...

Hardinxveld, 11 maart 1913

Beste Anne Marie,

Hoe heb ik het nu? Wil jij mannen het vrouwenwerk laten doen en vrouwen alle mannenwerk? Ik hoop niet dat het je ernst is.

Huisvaders kunnen toch geen sokken stoppen, uit bakeren gaan of borstrokken breien? Toen ik probeerde het mij voor te stellen, moest ik zo lachen dat ik bijna een pan met aardappelen liet vallen. Ineens zag ik mijn broers voor me, gezellig bij de tafel, keuvelend over inmaakgroenten en met een breiwerkje in hun knoestige werkmanshanden.

Vrouwen met sigaren

En is het dan bij jullie zo dat vrouwen sigaren roken in de salon, terwijl zij de economische situatie in het land bespreken? Het zou een dolle boel worden! En dan de huisvaders in de weer met de koffiepot en de koperpoets zeker.

De wereld van mannen is een andere dan die van vrouwen, gelukkig maar. Wat jij een oneerlijke taakverdeling noemt, beschouw ik als een natuurlijke ordening. 't Is nu eenmaal zo dat mannen het land en de kerk besturen. Ik ben blij dat ik mij daarover het hoofd niet hoef te breken.

Streng zijn

Met Annigje gaat het goed. Ze bezorgt me handen vol werk, alleen al vanwege alle luiers die ze vies maakt. Maar 't is een bijzonder lief kind. Ontelbare malen per dag buig ik mij over de wieg, om even naar haar te kijken.

Je vroeg me te schrijven over de opvoeding. Zou ik daarover anders denken dan jij? Men moet een kind niet verwennen, daar komt later niets dan ellende van. Daarom is het zaak streng te zijn. Het is zoals Jacob Cats al schreef: men moet het takje buigen als het jong is. Kinderen zijn hun ouders gehoorzaamheid verschuldigd. En zij behoren te zwijgen als de ouderen met elkander spreken. Ook moeten zij de hun opgedragen werkzaamheden zonder morren uitvoeren. En eten wat de pot schaft.

Kattenkwaad

Natuurlijk halen kinderen kattenkwaad uit. Mijn broer Izaak heeft eens een van de klompen van een bezoeker vastgespijkerd aan de houten vloer. Vader en moeder moesten er zo om lachen dat ze vergaten hem straf te geven. 't Was een oude klomp, dus het gaf toch niet.

Als altijd je liefhebbende Plonia

Oneerlijke taakverdeling

Spruiten, boerenkool en rode kool in het Openluchtmuseum
in Arnhem. Jij zult wel naar voorjaarsgroenten verlangen.

Ottoland, 9 maart 2013

Ha Plonia,

Daar begrijp ik nou helemaal niks van: dat getrouwde vrouwen van Abraham Kuyper binnen de kerk stemrecht mogen hebben, maar daarbuiten niet. Tegenwoordig is het in veel traditionele kerken trouwens precies andersom: daar hebben vrouwen binnen de kerk minder in de melk te brokkelen dan erbuiten.

Schoonmaakrooster

Toen ik jouw bericht las, moest ik denken aan een gesprekje dat ik járen geleden had met de dame die het schoonmaakrooster opstelde van een kerkelijk bijgebouw. Zij vroeg me of ze mijn naam  ook op het rooster mocht zetten. Ik had gezien dat er alleen vrouwen op deze lijst stonden, wat me boos maakte. Heren in de kerkenraadsbank, vrouwen als schoonmaaksters. Mijn antwoord was: "Als er eerst een paar heren op de lijst komen, daarna wil ik ook wel meedoen." Haar verbaasde gezicht zal ik nooit vergeten.

Zure eieren

Gisteren heb ik geproefd van de eieren in azijn. Je schreef me eens dat jullie 's winters op deze manier eieren bewaren, omdat kippen in de winter minder productief zijn. Bah, wat smaakte dat zure ei afschuwelijk! Het maakte me duidelijk dat de winter voor jullie echt een tijd van overleven moet zijn, als de geit minder melk geeft, de kippen nog nauwelijks eieren leggen, de bomen geen vruchten dragen en er op het land alleen koolsoorten groeien.

Het gaat het met de kleine Annigje? Groeit ze goed? Ik zou het leuk vinden als je me eens schrijft hoe jullie over opvoeding denken. Mijn indruk is dat jullie strenger zijn dan wij, maar misschien heb ik het mis.

Rokken

Met de rokken is het dankzij jouw 'nuttige wenk' goed gelukt hoor. Als ik de onderrokken in de taille goed aanrijg, lukt het me om de bovenrok er mooi overheen te laten vallen. Deze week zette ik onder 'Kledingproject' een foto op ons blog. Op die foto heb ik zelfs nog een onderrok te weinig aan, omdat Marlise die had aangetrokken. En het korset is nog niet af. Toch zie ik er al helemaal uit als jij.

Het is makkelijker om jouw kleren aan te trekken dan om in jouw huid te kruipen, dat wel.

Liefs,
Anne Marie

Kuyper en vrouwenkiesrecht

Mijn zus Maartje Weppelman en haar man
Thomas Vermeer op hun trouwdag.

Hardinxveld, 5 maart 1913

Beste Anne Marie,

Hierbij doe ik je de trouwfoto van mijn zus Maartje toekomen, waarover ik eerder schreef. Haar hoed is mij te groot, maar haar boeket vind ik prachtig. Ze trouwde op 11 oktober 1907.

In vergetelheid

Dat je zaterdag toch helemaal de reis naar Dordrecht hebt aanvaard, om te speuren in oude documenten. Voor mijzelf is mijn toekomst nog verborgen en mogelijk blijft hij dat voor jou ook, aangezien je de juiste papieren niet kon vinden. Dat wat vandaag nog in het verschiet ligt, kan voor jou alweer in vergetelheid geraakt zijn.

Nu wil ik je nog iets vertellen dat jou zal interesseren, aangezien je bij herhaling hebt gevraagd naar mijn standpunt over vrouwenkiesrecht. Arie bracht gisteren een boekje van Abraham Kuyper mee. Je moet Kuyper kennen: hij richtte de Anti-Revolutionaire Partij op, was predikant en lid van de Tweede Kamer. Hij is nu 75 jaren oud.

Onderworpen

Het boekje dat Arie meebracht is getiteld: 'Antirevolutionair ook in uw Huisgezin'. Kuyper schrijft dat voor de vrouw geldt: 'Uw wille zal den man onderworpen zijn'. En dat de man 'de huiselijke heerschappij' toekomt. Toch meent Kuyper dat weduwen en ongehuwde vrouwen ook stemrecht behoren te krijgen in de politiek. En in kerkelijke zaken moeten álle vrouwen dat hebben, vindt hij. Misschien stelt het je gerust dat een persoon die wij gezag toekennen, de vrouwen geenszins als onmondige wezens beschouwt.

Rokken

Je vroeg naar de manier waarop ik mijn rokken draag. Het is zaak dat je de onderrokken goed omsnoert, boven de navel. De plooien moeten gelijkmatig over de veter verdeeld worden. Als je dan de band van de bovenrok er juist boven vastmaakt, moet het gelukken.

Je liefhebbende Plonia

Tussen vergeelde documenten

Erfgoedcentrum Diep in Dordrecht. Een statig
gebouw met mooie letters boven de deur.

Ottoland, 2 maart 2013

Hey Plonia,

Archieven zijn precies zoals ik me die had voorgesteld: gevestigd in een oud gebouw met verouderd interieur, en met een studiezaal waarin het een beetje schemerig is. Vanmorgen heb ik voor het eerst van mijn leven zo'n archief bezocht. Eerder onderzoek kon ik nog via de computer doen, maar om dieper te graven moest ik vanmorgen toch echt naar Dordrecht.

Grijze tafels

In de studiezaal met grijze tafels zaten twee vrouwen en vier mannen zwijgend over documenten gebogen. Aan de balie werd ik vriendelijk te woord gestaan door een mevrouw die me een stapel vergeelde papieren overhandigde. Daarover had ik eerst gemaild, want ze moesten uit een extern depot komen.

Helaas vond ik niet de informatie die ik zocht; de documenten uit de jaren die ik moest hebben bleken niet in de mappen te zitten. Ze zijn wellicht niet bewaard gebleven, of in een ander archief terecht gekomen.

Overigens betrof de informatie die ik zocht jouw toekomst. Ik kan er jou dus nog niet naar vragen. Vreemd dat wat voor jou nog komt, door mij in archieven gezocht moet worden.

Theemutsig

Wat ik je wél kan vragen: hoe krijg jij het voor elkaar je rokken zo prachtig vanuit je taille te laten opbollen? Als ik vier onderrokken en een bovenrok aantrek, zie ik eruit als een theemuts. Zo voelt het ook trouwens; alsof je benen langzaam gestoofd worden. En het hoge halsboord van jouw blouse zorgt ook niet voor een luchtig gevoel.

Het gevolg is dat ik met wangen als stoofperen en enigszins theemutsig op de foto's sta die voor het blad EO-Visie gemaakt zijn. Het komt ook doordat de fotograaf een beetje haast had; het zou gaan sneeuwen en ijzelen en hij moest nog ver rijden. Haastig heb ik daarom alle rokken aan gesjord. Het korset had ik niet eens bij me, dat leek me te veel gedoe. Gelukkig maar, want anders had ik het nóg warmer gekregen.

Groet!
Anne Marie