Verhalen uit de dokterspraktijk

Mijn koffie pruttelt op het oliestel. Je ziet ook mijn
snijbonenmolen en twee puddingvormen.

Hardinxveld, 27 februari 1913

Beste Anne Marie,

Waarom zou een mens een apparaat aanschaffen voor iets wat je gemakkelijk zonder kunt doen? Bovendien is het verstandig om de tijd te nemen voor je bezigheden. Haastige spoed is zelden goed, ook bij het koffie zetten.
Ik miste bij jou nog wel het petroleumstel om de pot warm te houden, kijk, zoals op mijn foto. Daarop kan de koffie zo genoeglijk staan pruttelen.

Skelet

Deze dagen zorgt de baker voor koffie. Vanmiddag vertelde mijn kraambezoek toch een verhaal... 't Ging over een zieke man uit Boxtel die geen geld had om de dokter te betalen. Als tegenprestatie voor een behandeling mocht de arts hem houden als hij dood was. Nu staat zijn skelet in de praktijk en kunnen patiënten zien hoe het menselijk lichaam in elkaar steekt. Welnu, de botten dan. Het is toch wat.

Na dit verhaal volgden verhalen over zware bevallingen. En over de geneeswijzen van weleer, zoals het piskijken. Neeltjes schoonmoeder heeft het nog meegemaakt, dat de dokter haar urine in een piskijkglas deed om een diagnose te stellen. Dan is het nu toch beter gesteld met de geneeskunst.

Doop

Laten ik maar snel over vrolijker zaken schrijven. Weet je wie onze Annigje op 16 maart, de dag van haar doop, de kerk in mag dragen? De kleine Gerrit. Hij is zo trots als een pauw dat we hem gevraagd hebben.

Als ik weer op de been ben, zal ik de trouwfoto van mijn zus Maartje opzoeken. Ik had beloofd dat ik je die zou tonen. Je zult vast lachen om haar hoed.

Als altijd je liefhebbende Plonia

Langzame koffie, trage zuurkool

Is het verbeelding, of smaakt langzame koffie
echt lekkerder? Schuimende melk erbij, heerlijk.

Ottoland, 25 februari 2013

Hoi Plonia,

Leuk dat je ook wilt blijven schrijven. We kregen een heleboel blije reactie van blogbezoekers die graag willen volgen hoe het met je gaat. Zo vaak krijgen ze geen nieuws uit 1913.

Inbakeren

Je hebt een lieve baby. En de wieg die je vader heeft gemaakt is mooi geworden. Geweldig om te zien dat er een gezond kind in ligt. Weet je dat er bij ons nog steeds mensen zijn die hun kind inbakeren? Ze zeggen dat een baby daar rustig van kan worden. Als kraamvrouw ben jij trouwens ook een beetje ingebakerd, met dat sluitlaken om je lijf. Woensdag word je daaruit bevrijd toch?

Langzame koffie

Vanmorgen heb ik langzame koffie gemaakt. 'Slow coffee' noemen ze dat. Je hebt namelijk ook snelle koffie; die maak je met een elektrisch apparaat. Het is bij ons mode om minder energie te gebruiken en de tijd te nemen voor allerlei bezigheden. Dat spreekt me wel aan, dus heb ik een ketel water op het fornuis gezet en het water met de hand in een filterzakje gegoten. Uit mijn studententijd heb ik nog een houder voor filterzakjes overgehouden.

Langzaam koffie zetten is voor jou niks bijzonders. Jij maalt zelfs de bonen met de hand. Wat moet jij toch ontzettend veel tijd hebben om na te denken.

Zuurkool

Er is nog iets heel traags bij mij in huis: een pot met zuurkool. Wéken duurt het voordat je die kunt eten. Het gevolg is dat er in mijn werkkamer al dagen een zurige lucht hangt. We hebben namelijk geen kelder. In de schuur kan ik mijn pot niet zetten, want het vriest 's nachts. Zoals je weet gaan melkzuurbacteriën dood van temperaturen onder nul. En zonder melkzuurbacteriën géén zuurkool.

Af en toe voel ik de neiging opkomen om de Keulse pot leeg te kiepen. Maar dan denk ik aan jou en hou vol. Goed eten, dat gooi je niet weg. Dus heb ik voorlopig nog even gezelschap van een geurige pot zuurkool.

Hartelijke groet,
Anne Marie

Ontsnapt aan de baker

Zij slaapt als een roos.

Hardinxveld, 22 februari 1913

Beste Anne Marie,

Natuurlijk blijven wij elkander schrijven. Ik kan je toch niet plots uit mijn leven bannen, als ware jij nimmer geboren? Wij gaan onversaagd voort.

Ontsnapt

Vanmiddag ben ik ontsnapt aan de baker. Ze waakt over me als een matrone. Welnu, dat is zij ook. Ik moet het niet wagen zonder haar toestemming een teen uit bed te steken. Maar vanmiddag, toen zij een boodschap deed, werd de onrust mij toch te machtig. Ik moest even uit het raam kijken, naar de wieg wandelen, een blik in keuken werpen. Het werd mij licht in het hoofd, dat wel. Maar 't was toch prettig weer even door mijn eigen vertrekken te wandelen.

Annigje is een prachtig kind. Zij slaapt nu als een roos. Moeder zegt dat ik haar moet inbakeren. Maar volgens de baker is dat ouderwets. Moeder sprak tot mij: 'Jij bent toch ook gezond groot geworden? Ik heb jou altijd in doeken gewikkeld, net als mijn andere kinderen.'

Houten kribje

Zelf begon ik mijn leven in een houten kribje, geplaatst aan het voeteneinde van de ouderlijke bedstee. Ik moet daar toch frisse lucht ontbeerd hebben.

Volgens mijn zuster Neeltje zijn er in enkele grote steden tegenwoordig consultatiebureaus. Men geeft er moeders adviezen. Ook controleren artsen er de gewichtstoeneming van zuigelingen.

Nu moet ik weer gaan rusten, anders wordt Arie boos.

Je liefhebbende Plonia

Een bijzonder jaar

Koffiebonen malen, als honderd jaar
geleden. In jouw kleding, met de muts
van jouw moeder. Foto: Eljee
Locatie: museum De Koperen Knop
Hardinxveld-Giessendam

Ottoland, 20 februari 2013

Ha Plonia,

Dit is een bijzonder moment: vandaag is het een jaar geleden dat jij jouw eerste bericht op dit blog zette. Twaalf maanden lang schreven we elkaar wekelijks. Dankzij jou heb ik een speciaal jaar achter de rug.

Geit melken

Jij vertelde me over het dagelijks leven in jouw dorp en ik leerde hoe je kunt strijken met een ijzeren kachelbout, hoe je een geit moet melken (en filmde dat voor dit blog), hoe je het huishouden doet met vijf lange rokken aan en hoe je kookt op een petroleumstel, om maar een paar dingen te noemen. Omdat ik zoveel mogelijk wilde leren, kwam ik in contact met heel aardige mensen van onder andere musea en archieven. Ik leerde zelfs verre verwanten kennen.

Media vonden het ook bijzonder. Volgende week sta ik bijvoorbeeld in het blad EO-Visie. Fotograaf Leendert Jan Bergwerff maakte een serie speciale foto's, waarvan ik je er nu één stuur.

Een jaar geleden spraken we af dat we elkaar twaalf maanden zouden schrijven. Dat hebben we gedaan. Het was intensief. In mijn werkkamer ligt een flinke stapel boeken die ik raadpleegde om jouw tijd te begrijpen. Het uitproberen van jouw recepten kostte ook veel tijd. En allebei zorgden we bij elk bericht voor foto's.

Boek over jou

Jij krijgt het nu druk met jouw pasgeboren kind. En ik heb alweer een nieuw project opgepakt: ik ga jouw leven beschrijven in een boek. De eerste interviews met jouw nageslacht heb ik daarvoor al gedaan. Binnenkort ga ik naar een archief voor verder onderzoek. Jij krijgt het boek niet te lezen, helaas. Het gaat over jouw verleden, maar ook over jouw toekomst.

Omdat we allebei nog lang niet uitverteld zijn, stel ik voor om lekker door te gaan met onze correspondentie. We zullen allebei minder tijd hebben om elkaar te schrijven, maar tussen de kieren van onze dagen kunnen we altijd een berichtje stoppen.

Doorgaan?

Ik wil je graag schrijven over de exposities van jouw kleding die nog komen, over mijn vorderingen met jouw levensverhaal, over mijn onderzoek naar jouw mysterieuze grootvader Izaak Weppelman en over de verschillen tussen jouw leven en het mijne. En ik wil natuurlijk graag horen hoe het met de kleine Annigje gaat. Vind je het ook leuk om nog een tijdje door te gaan?

Groet!
Anne Marie

Het mooiste kind

Ook lekker als er geen baby is geboren. Dit geven
wij aan kraambezoek.

Ottoland, 19 februari 2013

Lieve Plonia,

Heel hartelijk gefeliciteerd met de geboorte van jullie dochter. Ik had gisteren al willen reageren, maar het was erg druk. Natuurlijk heb ik wel veel aan je gedacht.

Baker

Hoe is dat nou: de hele dag in bed liggen met zo'n strak sluitlaken om? En heeft Annigje jullie uit de slaap gehouden afgelopen nacht? Ik hoop dat de baker een beetje vriendelijk en deskundig is. Het bevalt me niet dat ze helemaal geen opleiding heeft gevolgd.

Via Twitter en ons blog kwamen er allerlei felicitaties voor jou binnen. Dat heb jij op het moment dat ik dit schrijf natuurlijk nog niet gezien, want je moet in bed blijven.

Poppenlipjes

De dag waarop onze oudste dochter werd geboren herinner ik me alsof het gisteren was. Het liefst keek ik de hele dag naar haar gezichtje. Met mijn verstand kon ik er niet bij dat alles aan haar klopte: de kleine wenkbrauwtjes, de wimpertjes die af en toe trilden in haar slaap, de bewegingen van haar poppenlipjes, haar donzige piekharen... Nog nooit had ik zo'n mooi kind gezien.

Morgen schrijf ik je weer. Dan laat ik je een foto zien die vorige week gemaakt is. Daarop heb ik jouw kleding aan. Ik zie eruit als je moeder, in plaats van als je achterkleindochter.

Liefs,
Anne Marie

We hebben een dochter!

Biefstuk voor mijn vrouw Plonia, om aan te sterken.
Zelf heb ik een borreltje gedronken.

Hardinxveld, 18 februari 1913

Waarde Vrouw Hoekstra,

Mijn vrouw heeft mij verzocht u te schrijven, daar zij heden in het kraambed ligt. Het is met grote vreugde dat ik u kond doe van de geboorte van onze dochter. Wij noemen haar: Annigje.
De geboorte heeft gisteren in de namiddag plaatsgevonden.

Het kind verkeert in goede gezondheid. Zo ook mijn vrouw. Zodra zij daarvoor de krachten heeft, hoopt zij u als voorheen te schrijven.

Thans moet ik mij naar het gemeentehuis spoeden, om ons kind te laten inschrijven bij de burgerlijke stand.

Het was mij hoogst aangenaam u van bovenstaande tijding op de hoogte te brengen.

Ik noeme mij uwe verheugde overgrootvader,

Arie Loeve

Hoeden als tuintjes

Mijn zwager Willem Loeve met zijn vrouw Janna Verdoorn, op hun trouwdag.

Hardinxveld, 15 februari 1913

Beste Anne Marie,

Het is voor mij een duidelijke zaak waarom wij geen prijs bekwamen: de jury heeft begrepen dat ik helemaal geen geschiedenis ben. Welk mens beschouwt zichzelf als verleden tijd? Laten we elkander daarom over belangrijker zaken schrijven.

Zwager Willem

Eerst toon ik je een foto van mijn zwager Willem Loeve. Hij is de dierbare broer van mijn man Arie. Op 28 november zond ik jou een foto van Arie. Vind je niet dat ze op elkander gelijken?

Willem is een van de twee volle broers van Arie. Zijn moeder Annigje de Bruin overleed toen Arie zestien jaar was. Drie jaar later trouwde zijn vader met Marigje Kroon. Arie kreeg daarna nog een halfbroer: Koen.

Geen hoed

Willem trad vorig jaar in het huwelijk met Janna Verdoorn. Net als ik droeg Janna geen hoed op haar trouwdag. Dat was bij mijn zus Maartje nog anders. Zij trouwde ruim vijf jaar geleden met Thomas Vermeer en droeg een heel grote hoed. Ik weet nog dat ik dacht: als de wind d'r maar geen vat op krijgt. 

Moeder vond het maar niks, die mode van grote hoeden. Zij droeg op Maartjes trouwdag als altijd haar neepjesmuts. Ik draag alleen iets op het hoofd als ik ter kerke ga. De huidige mode schrijft kleinere hoeden voor dan enige jaren geleden. In de stad ziet men rijke dames nog wel voortschrijden met kunstwerken op het hoofd. Heel ongemakkelijk moet dat zijn.

Zal ik je een volgende keer de trouwfoto van Maartje tonen? Dan kun je haar hoed zien.

Je liefhebbende Plonia

Iets om te vieren

Geen prijs, wel taartjes.

Ottoland, 13 februari 2013

Hoi Plonia,

Bedankt voor je openhartigheid in je vorige bericht. Het voelt ongemakkelijk als je moet vertellen over een onderwerp dat meestal omzeild wordt, dus ik waardeer je beschrijving van het kraambed. Bij ons wordt over weinig dingen gezwegen. We zijn misschien nog het meest zwijgzaam over ons salaris. Ik vraag me af wat dat over ons zegt.

Taart

Vanmiddag heb ik taartjes gekocht, omdat ik vind dat we iets te vieren hebben. We hebben dan geen Geschiedenis Online Prijs in de wacht gesleept, we stonden wél als genomineerden tussen organisaties met heel dure, gelikte websites.

Toch speciaal dat twee gewone vrouwen die elkaar brieven schrijven in hetzelfde rijtje staan als gerenommeerde instituten. De meeste concurrenten betaalden veel geld om een website te laten bouwen. En ze beschikken vaak over een flink netwerk van vrijwilligers of zelfs betaalde krachten. Uit 225 deelnemers koos een vakjury ons blog als een van de 15 genomineerden. Dat is taart waard.

Fotoshoot

Morgen heb ik weer iets bijzonders. Een fotoshoot in jouw kleding, voor een blad met een oplage van 120.000 exemplaren. Zal ik de fotograaf de groeten van jou doen?

Tot later!
Anne Marie

Over de kraamtijd

Aan het voeteneinde van de bedstee hebben veel
mensen een kribje. Daar slaapt hun zuigeling.

Hardinxveld, 11 februari 1913

Beste Anne Marie,

Uit je laatste bericht kan ik opmaken dat je al van mij geleerd hebt. Water moet men zeker niet wegspoelen als het nog bruikbaar is voor een nuttig werk. En kamperen raad ik je af. De vossen en ratten kunnen aan je tenen knagen en je kunt door de nachtelijke koude allerlei ziektes oplopen. Blijf maar liever in je gerieflijke woning.

Weeën

Wat kan ik je vertellen over de komende bevalling en kraamtijd? Wij zijn niet gewoon daarover te spreken, maar bij jullie is dat anders heb je me verteld.
Welnu, zodra ik sterke weeën krijg, zal Arie de baker waarschuwen. Zij heet Adriana Kamsteeg en woont niet ver bij ons vandaan, aan Buitendams. Jij noemde haar naam al eens, toen je haar 102-jarige dochter had gesproken.

Sluitlaken

Als de geboorte aanstaande is, stuurt de baker Arie erop uit om dokter Verhoeven te roepen. En ze zet een ketel water op het vuur zodat ze warm water zal hebben om moeder en kind te wassen. Na de bevalling wordt de kraamvrouw in een sluitlaken gewikkeld, om te voorkomen dat haar baarmoeder verzakt. Na tien dagen mag het sluitlaken af.

Na zeven dagen mag de kraamvrouw uit bed om zichzelf wat te wassen; tot die tijd doet de baker dat. Zij is tien dagen lang de baas in huis. Arie ziet daar nu al tegenop. En tegen 't kraambezoek. Dat bezoek brengt bijvoorbeeld een paar eieren mee, of een paar zelfgebreide babyslofjes. En de laatste dorpsroddels. Moeder zal vast biefstuk voor me kopen; daarvan moet ik na de bevalling aansterken.

Naam

De naamgeving is eenvoudig: als het een jongen wordt, noemen we het kind naar Arie's vader: Willem. Hij wordt dan de stamhouder. Een oudste meisje krijgt de naam een onzer moeders: Annigje of Plonia. Dat is vast gebruik. Is het waar dat jullie tot aan de geboorte geheimzinnig doen over de naam?

Je liefhebbende Plonia

De wereld door jouw ogen

Kamperen: kampvuurtje, klapstoelen en eh,
weinig comfort.

Ottoland, 9 februari 2013

Hey Plonia,

Weet je wat bijzonder is? Naarmate wij elkaar langer schrijven, betrap ik mezelf er steeds vaker op dat ik dingen door jouw ogen bekijk. Dan denk ik: wat zou Plonia hiervan vinden?

Verkwisting

Het overkomt me bijvoorbeeld als ik een heel schaars geklede vrouw op een reclameposter zie. Of als ik na een handwas liters water weg laat lopen. Water dat ik nog best had kunnen benutten om groene algen van mijn straat te schrobben. Verkwisting zou jij zeggen.

Het overkomt me ook als ik foto's bekijk van de verjaardagen van onze kinderen; feestjes met veel snoep en cadeaus. En als ik fotoboeken van onze kampeervakanties tegenkom. Weet jij dat wij 's zomers voor ons plezier dagenlang ons comfortabele huis verlaten om heel primitief onder tentdoek te gaan wonen?

Kamperen

In een krantenarchief zocht ik op het trefwoord 'kamperen' naar berichten van omstreeks 1913. Ik zag dat bij jullie alleen militairen, ontdekkingsreizigers en ontheemden dat doen. In de Nieuwe Gorinchemse Courant van juli 1910 kwam ik onderstaand bericht tegen.

Kraamtijd

Op Twitter zag ik dat je griepje weer over is. Gelukkig, want jullie kind moet een dezer dagen geboren worden. Wil je me eens vertellen hoe het er bij jullie aan toe gaat rond bevalling en kraamtijd?

Groet!
Anne Marie

Ziek en terneergeslagen

Is de theekoepel nog altijd zo een
voornaam bouwwerk?

Hardinxveld, 6 februari 1913

Beste Anne Marie,

Het was een schok om de bewegende beelden van mijn straat te zien. Zo'n lelijk gebouw op de plek van mijn gerieflijke woning, daar werd ik toch wat terneergeslagen van. Mijn vertrouwde kruideniers, allemaal verdwenen. En dat voortrazende automobiel, dat voor jullie gemeentehuis langs reed, daar moeten ongelukken van komen. Een kind met een hoepel dat even niet oplet, een dienstmeid die dagdromend oversteekt, en dan... 't is onverantwoord.

Ontheemd

Ik ben verblijd dat de kerk er nog staat. Je had me al eens een foto laten zien. Maar verder, hoe ontheemd zou ik mij voelen in mijn vertrouwde straat, met slechts enkele ankerpunten in een zee van vreemde indrukken.

De theekoepel was niet goed te zien op jouw beelden. Ik heb een foto voor je opgezocht van de koepel. Misschien kun jij me ook eens een foto tonen?

Vochtige lucht

Momenteel lig ik ziek te bed, met kussens in mijn rug. Je moet het mij daarom niet euvel duiden dat mijn bericht wat kort is. 't Is te wensen dat we spoedig eens wat helder, zonnig weer krijgen. Zoo'n mistige vochtige lucht als we sedert veertien dagen af en toe hadden, is de kiem van vele ongesteldheden.

Je liefhebbende Plonia

Filmpje van jouw straat

Ottoland, 5 februari 2013

Ha Plonia,

Zoals ik je al beloofde: hier een filmpje waarop ik jouw straat laat zien. Er is veel veranderd, maar je zult ook genoeg herkennen. De plek waar jouw huis staat heet bij jullie nog: Rivierdijk B545. Nu hoort dat adres bij de Peulenstraat. Veel plezier!

Excuus voor het wapperende geluid van de wind. We hadden even geen tijd om uit te zoeken hoe we dat weg moesten halen. Het waaide nu eenmaal flink vorige week.

Jammer dat jij mij geen filmpje kunt laten zien van jouw straat in 1913!

Liefs,

Anne Marie

Vriendelijk verzoek

Ottoland/Hardinxveld, 2 februari 1913/2013

Beste bezoekers van dit blog,

Plonia vroeg me of ik jullie wil laten weten dat ze voor iedereen die op haar stemt voor de Geschiedenis Online Prijs een borrel of advocaatje heeft klaarstaan. En voor wie daar niet van houdt heeft ze gedroogde appeltjes (oogst uit haar eigen boomgaard). De reis naar 1913 is nog lastig, maar wetenschappers denken dat de deeltjesversneller het mogelijk gaat maken om materie door de tijd te verplaatsen, dus dat komt goed.

Vanwege 'alle technische wenken' vroeg Plonia mij of ik het stemmen even wil uitleggen. Voor iedereen uit 2013 is het heel eenvoudig: klik op het logo hieronder, vul een reactie en je e-mailadres in (dat e-mailadres wordt niet zichtbaar, het is alleen ter controle voor de organisatie). Daarna krijg je een e-mail in je mailbox. Klik ter bevestiging op de link in die e-mail en je stem telt mee!
Stemmen kan nog tot en met 8 februari. Per e-mailadres kan één keer gestemd worden.


Mede namens Plonia: hartelijk dank.

Anne Marie

Een overtuin met theekoepel

Dat ze bij jullie toch bloemen verkopen vanuit dit statige pand. Wil
niemand er wonen?

Hardinxveld, 1 februari 1913

Beste Anne Marie,

Wat jammer dat we elkaar donderdagmiddag zijn misgelopen in de Peulenstraat. Ik was er ook, om wat stopwol bij moeder te brengen. Het zou genoeglijk geweest zijn om even samen op te lopen. Mogelijk had je me zelfs kunnen bezoeken.

Failliet

Het pand van Pauw Langeveld ken ik natuurlijk. Deze rijke aannemer is in 1904 failliet gegaan. Hij voerde werkzaamheden uit door het gehele land, veelal waterbouwkundig van aard. Hij heeft het huis in de negentiende eeuw laten bouwen.

Nadat Langeveld zijn overbuurman had weggekocht, werd het hem mogelijk tegenover zijn pand een tuin aan te leggen, met zicht op het wiel dat onderaan de dijk is gelegen. Aan de overkant heeft de familie een theekoepel laten bouwen. Op zondagmiddagen zagen wij de familie somtijds met een bootje het wiel oversteken, om aangenaam te verpozen in de lommerrijke tuin of de koepel.

Witte grindpaadjes

In de tuin slingeren witte grindpaadjes langs een rotspartijtje en bijzondere planten. Hoe vaak heb ik me niet voorgesteld dat ik over die paadjes liep. Maar toen ik een jaar of zestien, zeventien was, zag Langeveld zich genoodzaakt de woning met overtuin te verkopen. Dat moet dus in 1905 of 1906 geweest zijn. Toen was ik niet meer jaloers op de familie. Het wiel werd eigendom van de gemeente.

In een deel van het huis is heden ten dage inderdaad de posterij gevestigd. Wat staat het huis er op jouw foto nog prachtig bij. Herberg De Zwaan ken ik natuurlijk ook, evenals de grenspaal. Ik hoop dat je me snel de bewegende beelden van de Peulenstraat wilt tonen, want ik ben heel nieuwsgierig naar de toekomstige staat ervan.

Je liefhebbende Plonia