Allen een gezegend 1913... eh, 2013!

Als je veel olie in je pan doet, gaan je oliekoeken drijven en worden ze mooi rond.

Brief van de eerste tijdreizigster

Jouw brief aan Arie, vanuit 2012 naar 1912,
zou in een museum belanden.

Ottoland, 28 december 2012

Hey Plonia,

Ik vind het echt niet kunnen, dat Arie allerlei besluiten neemt zonder die met jou te bespreken. Hij mag dan degene zijn die de hoepmakerij leidt, jullie financiële situatie gaat ook jou aan.Misschien is het goed als je Arie vertelt dat hij zijn bedrijf alleen kan uitoefenen omdat jij voor maaltijden, schoon wasgoed, jullie geit, kippen en moestuin zorgt. En straks voor jullie kind. Het maakt mij boos dat hij niet meer met jou overlegt. Maar ik realiseer me dat zijn houding bij jullie normaal gevonden wordt. Het gaat er in jouw dorp zo anders aan toe dan bij ons.

Hoe zou jij de gang van zaken in mijn dorp ervaren? Wat zou jij in een brief aan Arie schrijven als jij bij mij op bezoek zou kunnen komen? Zoiets denk ik:

'Waarde echtgenoot,

U moet weten dat ik in goede gezondheid verkeer. De omstandigheden ten huize van mijn achterkleindochter zijn comfortabel, doch onwennig. Omgangsvormen zijn in onze ogen soms onfatsoenlijk, maar zoo moet men er toch niet over denken. Ander tijden, andere zeden, zoo is het toch?

Lange onderbroek

Vanmorgen ben ik geschrokken. Wij wandelden in het dorp toen er een vrouw met losse haren voorbij kwam rennen, slechts gekleed in een lange onderbroek en een vreemd hemd. Ik dacht: zij is vanuit haar ziekbed de straat op gerend, vluchtend voor een gevaar. "We moeten haar helpen", sprak ik tot mijn achterkleindochter. Zij keek mij slechts bevreemd aan. Toen ik mijn zorg kenbaar maakte, lachte ze. Het schijnt zoo te zijn dat men hier regelmatig in lange onderbroeken rondrent. Het is om aan de conditie te werken.

Op hol geslagen paarden

Alle mensen beschikken over een automobiel. Fraai zijn deze voertuigen niet. Na lang aarzelen ben ik vanmiddag in zoo een voertuig gestapt. De hele rit heb ik de stoel vastgehouden. Somtijds sloot ik de ogen, want het was alsof het automobiel werd getrokken door wel twintig op hol geslagen paarden. Welnu, zonder het hoefgekletter dan. En er is nog iets wonderlijks: er zit ook een kacheltje in. Men hoeft daar geen kolen, turf of hout in te doen.

Koud zonder ijs

U zoudt uw ogen niet geloven als u hier bij mij was, zulke vreemde dingen zie ik hier. Onze nazate heeft een kast die koud blijft zonder ijs. En wat daar allemaal in staat en ligt! Sappen van allerlei vruchten, potten jam, een tros druiven (midden in den winter), heel dun gesneden plakjes vlees voor op den boterham, chocolade, sausen voor bij de warme maaltijd… het is meer dan ik kan opnoemen.

Snoepwinkel

En op de boterham eet men lekkernijen die in een snoepwinkel niet zouden misstaan. Er is zelfs een smeersel dat veel wegheeft van gesmolten chocolade. Het is geen wonder dat er veel dikke mensen in het dorp wonen. Er is niemand die met honger naar bed gaat, dat kan ik u verzekeren. Men gooit zelfs regelmatig voedsel weg! De mensen zouden het overschot toch tenminste aan hun geit kunnen geven, maar ja, die bezitten zij niet.

Véél meer zou ik u kunnen schrijven, maar alle indrukken hebben mij zo vermoeid dat ik nu mijn ogen ga sluiten. Zodra ik terug ben, zal ik u alles vertellen. U moet mij beloven, dat u mij niet voor leugenaar zult uitmaken.

Uw liefhebbende Plonia'

Deze brief zou jou beroemd maken; de brief van de eerste tijdreizigster. Misschien wel net zo beroemd als Aletta Jacobs.

Groet!

Anne Marie

Hebben jullie al op ons gestemd?

Ons blog dingt mee naar de 'Geschiedenis Online Prijs'. Je doet ons een groot plezier als je een stem op ons uitbrengt!

Stemmen is eenvoudig: klik op onderstaande link, vul een reactie en je e-mailadres in en klik op 'Stem op deze website'. Je ontvangt dan een mailtje waarmee je je stem kunt bevestigen.

Iedereen die op ons stemt: hartelijk dank!
Plonia en Anne Marie

Mannenwereld

De geur van sigaren: één van de verschijnselen die horen bij de wereld
van mannen.

Hardinxveld, 26 december 1912

Beste Anne Marie,

Mannen hebben hun eigen wereld, dat weet ik al mijn ganse leven. Als klein meisje zag ik dat het leven van mijn moeder zich afspeelde tussen ons bleekveld achter het huis, de pomp op het plaatsje bij de keukendeur en de kruidenierswinkels in de Peulenstraat. Er hoorden geuren bij: van geschaafde zeep voor de was, van gekookte aardappelen en papieren builtjes met kruidnagelen en ja, ook van de po's die ze des morgens in de plee moest legen. 't Zijn dezelfde geuren die nu bij mijn leven horen.

Harde stemmen

In de wereld van de man zijn de geluiden harder, de geuren scherper. In vaders smederij rook ik al jong de lucht van verschroeide paardenhoef, als vader hoefijzers aanbracht. De kruidige geuren van sigaren en pijptabak vermengden zich met die van het smidsvuur, waarin zwart ijzer ging gloeien als de zon. De slagen op het aambeeld, de rook die in je ogen prikte, de harde stemmen van mannen die een kapot karrenwiel of stuk gereedschap gerepareerd wilden hebben; ze vormden een heel andere wereld dan die van mijn moeder. Bij haar hoorde ik het zachte tikken van breipennen, het suizen van kokende melk of het 'krtss, krtss' van een mes dat door de kool gleed.

Dat de gesprekken van mannen anders zijn dan die van vrouwen, weet ik óók al van kindsbeen af. De mannen komen vaker buiten het dorp, vertellen zelfs over Dordrecht en Rotterdam, waar ze voor hun handel zo nu en dan komen. De geldbedragen die ze noemen zijn groter dan de kruideniersprijzen die vrouwen bespreken.

Macht

Mannen zijn sterker. Vader en ooms tilden me met één zwaai van hun gespierde armen op hun schouders. Moeder, buurvrouwen en tantes deden dat nooit, die puften soms al als ze me opnamen om op hun schoot te zetten. En mannen hebben meer macht. Dat realiseerde ik me pas later. Ze staan op de kansel, zitten in de kerkenraadsbank, zijn directeur, notaris en politieagent, burgemeester en minister. In juridisch opzicht hebben vrouwen bij ons geen zeggenschap over hun kinderen, geld, huis en eigen lijf en leden. We zijn gehoorzaamheid verschuldigd aan onze mannen. Nooit heb ik me hierover druk gemaakt. De vaders en mannen in mijn familie zijn ijverig en betrouwbaar.

Toch voelde ik mij op eerste kerstdag buitengesloten toen ik Arie met mijn vader over de hoepmakerij hoorde praten. Ze rookten hun sigaren en bespraken investeringen die Arie wil doen. Ik zou willen dat Arie deze zaken meer met mij zou bespreken. Als het misgaat, brengt hij tenslotte niet alleen zichzelf maar ook mij, en straks ons kind, in problemen.
Op weg naar huis was ik zwijgzaam. Als ik het onderwerp ter sprake breng, zal hij zeker zeggen dat ik hem moet vertrouwen. Dat ik me op mijn huishouding en straks op ons kind moet richten. Wat vind jij hier nu van?

Je liefhebbende Plonia

Wij wensen jullie een mooie Kerst!

Het huishouden van Mrs Beeton

Lesboek voor de degelijke huisvrouw: Mrs Beeton's
Book of Household Management.

Ottoland, 24 december 2012

Hoi Plonia,

Die Kerst van jou lijkt heel gezellig te worden. Leuk om te lezen dat jullie het Ganzenbordspel kennen. Wij hebben het ook in de kast liggen.

Wat ik je nog even wil vertellen: onlangs wees iemand me op het boek 'Mrs Beeton's Book of Household Management'. Het is geschreven door Isabella Beeton (1836-1865).
Nu ik dat boek in bezit heb, komt het misschien nog goed met mij.

Het hoogste streven

Het boek telt 629 pagina's en behandelt ongeveer alles waar een huisvrouw mee te maken kan krijgen: van de etiquette bij het afleggen van visites, de bereiding van puddingen, cakes en wildgebraad tot de mogelijke gangen voor diners met gasten, hoe je met dienstmeisjes moet omgaan, de opvoeding van kinderen en hoe je kwalen kunt bestrijden. Kennis van huishoudelijke plichten noemt Isabella het hoogste streven voor een vrouw want: het geluk, comfort en welzijn van het gezin hangen ervan af.
Jammer genoeg heb ik nog nauwelijks tijd gevonden om erin te lezen, dus mijn gezin moet zich nog behelpen.

Het opvallende is dat Isabella ook journaliste was. Ze schreef artikelen voor de magazines die haar man uitgaf. Maar voor zover ik heb kunnen zien besteedt ze niet één hoofdstuk aan de vraag hoe je huishouding, zorg en baan het best kunt combineren. Een onderwerp waarover zich bij ons zelfs regeringen druk maken.

Sinaasappelbavarois

Nadat ik had gelezen wat jij klaarmaakt voor jouw kerstmaaltijd, heb ik mijn kookboek ook maar eens ter hand genomen. Ik besloot onder andere een sinaasappelbavarois te maken, met slagroom, ei en sinaasappelsap. Terwijl ik de room door het sap roerde, realiseerde ik me hoe welvarend mijn generatie is. Jij voelt je al rijk met een paar peren en appels uit je boomgaard en wij eten zonder te verblikken of verblozen fruitsoorten die jouw koningin Wilhelmina nog bijzonder zou vinden.

Toch denk ik dat jouw Kerst niet minder feestelijk wordt dan de mijne.

Mooie Kerst Plonia!

Liefs,
Anne Marie

Pudding en stoofperen voor Kerst

Stoofperen, pudding en 's middags een kop hete
chocolademelk; dat hoort bij onze Kerst.

Hardinxveld, 22 december 1912

Beste Anne Marie,

Een omslagdoek voor deftige mevrouwen, het is toch wat. Als je de mensen maar vertelt dat ik een heel gewone, eenvoudige vrouw ben. En dat ik mij niks verbeeld. De doek die ik nu zelf aan het breien ben is óók heel eenvoudig, gemaakt van wol uit een sprei die ik heb uitgetrokken. Er zaten slijtplekken in de sprei, maar de goede stukken wol benut ik nu weer.

Moeder spreekt de dienstmeid van de burgemeester wel eens. Zo weet ik dat de burgemeestersvrouw De Gracieuse leest. Nu zit ik mij te verkneukelen: stel je toch eens voor dat jullie een omslagdoek maken zoals zij er een heeft!

Kerst

Vanmorgen heb ik peren geschild om te stoven, voor de zondag en eerste kerstdag. En ik heb koeiemelk gekocht voor een pudding. Met Kerst mag het een keer wat anders zijn dan geitemelk. Ik maak alles van tevoren gereed, want 's morgens gaan we natuurlijk naar de kerk. Dominee Gobius du Sart uit Wijk bij Heusden predikt dan bij ons. Bij het middagmaal hebben we rode bieten uit de moestuin, aardappelen uit onze kelder, stoofperen uit onze boomgaard (ik bewaar ze op zolder) en een stukje stoofvlees. We hebben overwogen om een van onze kippen te slachten, maar Arie kan zich er niet toe zetten.

In de middag gaan we naar vader en moeder. Daar zullen Arie en vader een sigaar roken. We drinken chocolademelk of anijsmelk. Pieter zal ook van de partij zijn, met kleine Gerrit. Ik weet nu al dat kleine Gerrit gaat zeuren of ik Ganzenbord met hem wil spelen. Dat plezier gun ik hem natuurlijk. Van onze notenboom heb ik wat noten gekraakt. Die zullen wij oppeuzelen. En moeder heeft vast ook voor een lekkernij gezorgd. Mogelijk heeft zij speculaas gebakken.

Vuurwerk

Bij jullie vallen er gewonden door vuurwerk, schreef je. Welnu, bij ons ook hoor, maar lang niet zoveel als bij jullie, och heden nee! Ik herinner mij dat er rondom de vorige jaarwisseling in het oosten des lands een jongen blind is geworden omdat hij een bus carbid liet ontploffen. Daartoe had hij bij de carbid wat petroleum gegoten. De knaap kreeg een vlam in het gezicht, met vreeslijke gevolgen.

Deze maand lieten jongens in Spijk carbid ontploffen in een gesloten blikken bus. Zeer gevaarlijk spel, vermeldde de krant. Er is een ruit van het zondagschoollokaaltje stuk geschoten. Als ik zoiets van kleine Gerrit zou horen, zou ik hem een draai om de oren geven, werkelijk waar.

Je liefhebbende Plonia

Omslagdoek uit De Gracieuse

Omslagdoek uit De Gracieuse, 1912.

Ottoland, 19 december 2012

Hey Plonia,

Groot nieuws: mijn moeder (jouw kleindochter) gaat een omslagdoek breien om jouw kleding uit 1912 compleet te maken! Het mooiste is dat het patroon komt uit het blad De Gracieuse, een tijdschrift voor rijke dames. Begin je al een beetje verwaand te worden nu je dit leest?

Papieren hyacinten

Op de website geheugenvannederland.nl kan ik álle exemplaren van het tijdschrift inzien. Ik kijk mijn ogen uit, wat een kunstig handwerk maken de vrouwen van betere stand daar bij jullie. Ik zag naaipatronen voor jurken met kant en borduursel, haakpatronen voor kunstige kleedjes, beschrijvingen voor het maken van je eigen pantoffels, hoeden, tassen en kinderkleding... Er staat zelfs in hoe je  van papier hyacinten kunt maken, voor in een vaas. Op de tekening zien ze er nog prachtig uit ook.

De omslagdoek op bijgaande illustratie is niet de doek die mijn moeder gaat maken; die is nog mooier en veel groter. Zodra ze een stuk gebreid heeft, laat ik je een foto zien. We denken nog na over de kleur. Wat zou jij een mooie kleur vinden?

Vuurwerk
Zou je me eens willen schrijven over de manier waarop Arie en jij Kerst gaan vieren? Verder ben ik benieuwd of er bij jou in het dorp ook vuurwerk wordt afgestoken. Onze krant meldde vanmorgen dat in Nederland tussen de twee- en driehonderd mensen ernstig oogletsel oplopen tijdens een jaarwisseling. De helft van de slachtoffers is onder de achttien jaar en velen worden definitief blind. Vuurwerk zorgt voor hoge ziekenhuiskosten, ernstig letsel, schade door vernielingen, overlast en politiekosten. Feestelijk hè?

Liefs,
Anne Marie

Dreigement van broer Pieter

Mijn vader Gerrit Weppelman toen hij nog jong
was, met mijn zus Maartje (1880) en broer
Han (1881).

Hardinxveld, 17 december 1912

Beste Anne Marie,

Stel je nu toch eens voor dat mijn vader geen Weppelman had moeten heten; dan zou mijn meisjesnaam ook een andere zijn geweest.

Oude foto

Ik heb zondagmiddag nog eens een oude foto van mijn vader opgezocht en naar zijn gezicht gekeken, alsof dat me zou kunnen vertellen wie zijn vader is: Izaak Weppelman of een andere man? Helaas zijn er in de familie geen foto's van grootvader Izaak Weppelman, anders had ik de afbeeldingen ter vergelijking naast elkander kunnen leggen. Ik hecht er toch maar weinig geloof aan hoor, dat mijn grootmoeder voor haar huwelijk met een ándere man heeft verkeerd en dat ze dientengevolge moeder was voordat ze met Izaak trouwde. Totdat het tegendeel bewezen is, beschouw ik Izaak als mijn grootvader, al heb ik hem dan nooit gekend.

Gebroken klomp

Kleine Gerrit is op zijn zondagse schoenen naar school vertrokken. Hij had zaterdag bij het voetballen een klomp gebroken. Zijn vader, mijn broer Pieter, had het zaterdag druk in de smederij. En op zondag arbeiden we vanzelfsprekend niet, dus de gebroken klomp ligt nog in twee stukken naast hun deurmat. 't Is maar te hopen dat het lukt om hem te repareren.

Barbier

Een paar klompen kost tegenwoordig wel 40 centen. Pieter heeft op Gerrit gegromd en gezegd dat hij maar op zaterdagmiddag en - avond bij de barbier moet gaan werken om te ervaren wat arbeiden betekent. Het was slechts een dreigement, maar ik heb Pieter toch gemeld wat ik ervan dacht. Stel je voor: zo'n jongen de tronies van ruwe kerels laten inzepen. Denk je eens in welk een ruwe taal hij in de barbierswinkel zou leren. Nee, dan kan hij over een paar jaar beter in de smederij gaan helpen. Of in Aries hoepmakerij.

Je liefhebbende Plonia

Archiefonderzoek op dood spoor

Oude speculaasplanken, ooit in bezit van een
broer van mijn grootvader.

Ottoland, 15 december 2012

Hé Plonia,

Hoe is het met jullie kippen? Hebben ze de drank overleefd? Waarschijnlijk hebben ze nog nooit zo'n vrolijke dag gehad. Ik heb me afgevraagd hoe hun eieren smaakten. Naar bessen met brandewijn?

Speculaas

Binnenkort ga ik speculaas bakken op z'n Plonia's: met oude speculaasplanken. Over een week heb ik kerstvakantie, dan heb ik er tijd voor. De planken kreeg mijn moeder van mijn grootmoeder, die ze weer van haar zwager kreeg. Lijken onze speculaasplanken op die van jou?

Archivaris

Het wordt tijd dat ik weer eens wat laat horen over mijn speurtocht naar jouw grootvader Izaak. Helaas zit ik weer op een dood spoor. Enige tijd geleden kreeg ik een reactie van de archivaris van de hervormde kerk in Woudenberg. Hij schreef:

'Pas afgelopen week was ik in de gelegenheid om de verslagen van de kerkenraadsvergaderingen in de door u genoemde periode door te nemen. Deze - korte artikelsgewijze - notulen betreffen de vergaderingen van 15 maart, medio mei, medio december 1843, 17 maart, 21 mei, 22 mei  en 12 december 1844, opgenomen in de  “Acta des Kerkeraads 1803 – 1861”.

Of er in die periode meer kerkenraadsvergaderingen zijn geweest blijkt uit deze “Acta” niet. In ieder geval is daar geen aantekening van gehouden. Behalve dat in het verslag van de vergadering van december 1843 het besluit van de kerkenraad is opgenomen om de in dat  verslag van die vergadering met name genoemde persoon - niet zijnde Maatje Veldhuizen - “wegens slecht zedelijk gedrag voor onbepaalde tijd van het Heilig Avondmaal” uit te sluiten en dat in enkele andere verslagen van vergaderingen in verband met de verkiezing van kerkenraadsleden namen worden vermeld, heb ik in de notulen geen vermelding gevonden van voornoemde Maatje Veldhuizen en/of Gerrit Cornelis Veldhuizen en/of een eventuele vader van Gerrit Cornelis.

Mocht ik onverhoopt nog stukken in het archief aantreffen waaruit wel enige informatie valt te halen waaruit de vader van Gerrit Cornelis zou kunnen blijken, dan zal ik u daar vanzelfsprekend over informeren.'

Geheim idee

Of Izaak Weppelman de vader van jouw vader Gerrit was, is dus nog steeds onzeker. Ik had je graag duidelijkheid gegeven. Helaas ben ik een onervaren archiefzoeker en heb ik bovendien niet veel tijd. Toch geef ik het nog niet op; ik heb nog een idee waarover ik je later meer zal vertellen.

Fijne zondag morgen!
Anne Marie

Kippen en zwarte bessen

Met zwarte bessen en brandewijn kun je een
heerlijk drankje maken.

Hardinxveld, 12 december 1912

Beste Anne Marie,

Het bevreemdt mij dat jij je maar moeilijk kunt voorstellen wat armoede in mijn dorp betekent. Wij hebben de armen altijd om ons heen. Als schrikbeeld voor de rijken en als troost voor hen die het nauwelijks beter hebben.
De ellende van de armen spoort ons aan om hard te werken en zuinig te zijn, zodat ons een dergelijk lot bespaard blijft.

Rib uit het lijf

Bedankt voor de foto van jouw doopjurk. Welk een schoon gewaadje heb je als zuigeling gedragen. Bij ons zijn het alleen de welgestelden die zich een doopjurk kunnen veroorloven. Mijn kind zal, bij leven en welzijn, ten doop gedragen worden zonder zoiets kostbaars aan het lijfje. De stof voor het bekleden van de wieg was al een rib uit mijn lijf.

Dronken kippen

Ik wil je nog iets vermakelijks vertellen. Vanmiddag kwam Arie met een verontruste uitdrukking op zijn gelaat naar binnen. Hij zei: 'Wat de kippen toch mankeren, ze lijken wel dronken, zo raar lopen ze!' Ik begon te lachen. Hij werd een beetje boos. 'Het is echt zo', zei hij. 'Ik zou er niet zo om lachen. Ze gaan misschien wel allemaal dood.'

Ik begreep wel wat er aan de hand was. 'De kippen hebben de zwarte bessen gekregen die ik van de zomer op brandewijn had gezet', vertelde ik hem, hikkend van de lach. 'De bessenwijn is nu goed, dus de bessen heb ik bij de kippen gegooid.'

Meteen ben ik naar buiten gegaan om te aanschouwen wat Arie had gezien. 't Was werkelijk een vreemd gezicht, die dronken kippen. Nu hoop ik maar dat ze straks niet van hun stok vallen.

Je liefhebbende Plonia

Mijn doopjurk

Mijn doopjurk. Mijn moeder kreeg hem bij mijn
 geboorte cadeau van haar moeder.

Ottoland, 10 december 2012

Ha Plonia,

Prachtig, die wieg. Jouw kind begint zijn of haar leven op stand. Ik vroeg me af: heb je ook al een doopjurk? Of doen jullie daar niet aan?

Van Waterloodag had ik nog nooit gehoord. Jammer dat wij die dag niet meer vieren. Op de een of andere manier zijn de generaties voor mij vergeten die dag in ere te houden. Niet aardig van ze.

IJsbloemen

Bij ons heeft het vorige week wel gevroren. En we hebben ook al sneeuw gehad. Er schijnt deze week nog meer sneeuw en vorst te komen. Nu ik heb gelezen hoe arme mensen in jouw dorp de winter door komen, heb ik me voorgenomen nooit meer te klagen over kou.
Mijn huis is goed geïsoleerd en ik heb warme kleding genoeg. En ijsbloemen zijn nog zeldzamer geworden dan kievitsbloemen.

Ik begin steeds beter te begrijpen over welke dingen jij je druk maakt. En waarom jij je niet druk maakt over dingen die ik belangrijk vind. Bij jullie gaat zoveel energie zitten in de zorg voor voeding, kleding, een brandende kachel en een dak boven je hoofd, dat al het andere bijzaak is.

Bibberende kinderlijfjes

Dat er mensen zijn die in bed moeten kruipen als ze hun kleren willen wassen, onvoorstelbaar. Ik probeer me voor te stellen hoe dat gaat. Een moeder die haar kinderen roept, terwijl ze lekker aan het spelen zijn. Bibberende kinderlijfjes bij de kachel. 'Kruip maar in bed, over een paar uur zijn je kleren droog.' Misschien spelen ze in bed wel een potje Ganzenbord. Hoewel, voor zo'n spel hebben ze waarschijnlijk ook geen geld. Misschien vertelt moeder hen een mooi verhaal, terwijl ze de kleren over een lijntje bij de kachel hangt. Dat hoop ik dan maar.

hartelijke groet,
Anne Marie

Wieg en Waterloo

Vader heeft de prachtige krullen met haast onzichtbare
verbindingen aan elkaar gesmeed.

Hardinxveld, 8 december 1912

Beste Anne Marie,

Het portret van mijn overgrootvader Melis Veldhuizen ken ik. Het hangt bij mijn ouders aan de wand. Mijn vader spreekt met hoogachtig over zijn grootvader, die overigens niet vóór Napoleon heeft gevochten maar tégen hem. Welnu, het is voor jou natuurlijk wel erg lang geleden allemaal. Ter herinnering aan de slag hebben wij op 18 juni Waterloodag; dan wappert nog altijd een vlag op het gemeentehuis.

Wieg

Ik kan je melden dat vader de wieg heeft voltooid. Vind je hem niet prachtig? Neeltje heeft er bekleding voor gemaakt. Ik verbeeld mij dat het de mooiste wieg van het dorp is.

Hoe is het weer bij julie? Ik prijs mij gelukkig dat het bij ons nog niet vriest. Als het feest van Sint Nicolaas voorbij is, begin ik altijd naar het voorjaar te verlangen. Dwaas, want de winter moet nog beginnen. Maar ach, wat kan het guur zijn in de maanden die nog voor ons liggen. IJsbloemen op het vensterglas in de slaapkamer, rode schrale handen van de kou, de ijzige wind die je in 't gezicht blaast zodra je de deur opent, het steeds maar weer opstoken van de kachel en het fornuis en misschien wel het ergst van alles: de koude in de kerk.

Eén stel kleren

Toch wil ik niet klagen. Kleine Gerrit vertelde me over zijn klasgenootje Kees, die vorige maand op twee linkerklompen naar school kwam omdat er een gat in zijn rechterklomp zat. Nu komt hij helemaal niet meer naar school. Waarschijnlijk omdat zijn linkerklomp ook is versleten. Het is in december te koud om met kapotte klompen naar school te komen. Bij de mensen op zolder schijnt het net zo hard te waaien als buiten; onder de pannen zitten geen planken. En ze hebben maar één stel kleren, dus als die na 't wassen voor de kachel moeten drogen, kruipen ze in bed. Nu, dan hebben wij het toch maar erg goed.

Je liefhebbende Plonia

Imposante bakkebaarden

Jouw overgrootvader Melis Veldhuizen.

Ottoland, 5 december 2012

Hoi Plonia,

Kijk eens wat ik vorige week via een tante in handen kreeg: een foto van jouw overgrootvader Melis Veldhuizen!

Wat ziet hij er streng uit hè? Zijn bakkebaarden vind ik imposant. Als ik naar hem kijk, kan ik me zomaar voorstellen dat hij zijn dochter Maatje (jouw grootmoeder) verboden kan hebben om met voerman Izaak Weppelman te trouwen. Voermannen hadden niet zo'n goede reputatie, daar ben ik inmiddels wel achter. Bovendien droeg Izaak de achternaam van zijn moeder. Blijkbaar was Izaaks moeder niet getrouwd en was hij een buitenechtelijk kind. Een bastaard. Niet de eerbare echtgenoot die Melis voor zijn dochter in gedachten had.

Boze stem

Of het zo gegaan is, weet ik natuurlijk niet. Misschien was Izaak helemaal niet de vader van jouw vader. Hoe zou Melis gereageerd hebben toen Maatje hem vertelde dat ze zwanger was? Als ik zijn portret zie, kan ik zijn boze stem bijna horen. Maar ja, ook dat is fantasie.

Wat ik zeker weet is dat Melis Veldhuizen logementhouder was in Woudenberg. Daarover schreef ik je al op 9 april, toen ik je de geboorteakte van jouw vader stuurde. Daarin wordt Melis vermeld als de man die het kind van zijn dochter kwam aangeven bij de burgerlijke stand. Wat ik ook weet is dat hij voor Napoleon heeft gevochten in de slag bij Waterloo in 1815. Dat is het eerste waarover mijn ooms en tantes beginnen als ik de naam van Melis noem. Helaas ook het enige.

Weduwnaar

Zelf schrijf je in jouw stamboom op ons blog dat Melis is geboren op 3 mei 1791 in Woudenberg en overleed in Scherpenzeel op 21 juli 1886. Hij was getrouwd met Maria de Jong. Maria overleed in 1845. Ik schat dat Melis op het portret een jaar of vijftig is. Waarschijnlijk was hij dus al weduwnaar.

Ik heb de brief nog eens gelezen die Melis aan jouw vader schreef toen er een zoon van hem was overleden. Die brief staat onder het kopje 'Proza' op ons blog.
De plechtige taal past helemaal bij zijn gezicht. Zal ik mijn bericht ook eens zo plechtig afsluiten?

Ik noeme mij Uwe liefhebbende achterkleindochter,
Anne Marie

Suikerbeestjes voor kleine Gerrit

Eén van de suikerbeestjes is gebroken.

Hardinxveld, 3 december 1912 

Beste Anne Marie,

Héél fraai zijn de jakjes die jullie zaterdag in de filmbeelden lieten zien. Is er werkelijk niemand meer die ze draagt? Het is moeilijk voor te stellen dat moeders jakje later in een museum zou kunnen hangen.

Ontsnapte geit

Ik hoop dat je de ontsnapte geit weer hebt kunnen vangen? Onze Gijsje is ook al meer dan eens ontsnapt. Ze weet precies welke buren er een moestuin hebben.

Suikerbeestjes

Zojuist heb ik getracht voor de kleine Gerrit suikerbeestjes te maken, met cacao erdoor. Het is de kunst om de massa in je pannetje precies op het juiste moment in de vorm te gieten. Ik was iets te laat, waardoor een deel als een brokkelige substantie in mijn pan achterbleef.

Gelukkig wist ik nog twee vormen in mijn speculaasplank te vullen. Maar toen ik de beestjes er na het afkoelen uit tikte, brak er één. Een deel van het suikermengsel kwam naast de vormen terecht en stolde meteen. Ik troost mijzelf met de gedachte dat ik ook nog een warme muts voor Gerrit gebreid heb. En de smáák van de suikerbeestjes is heerlijk, dat merkte ik wel toen ik van de brokjes in mijn pan snoepte.

Volksdrank

Overmorgen krijgt kleine Gerrit twee pakjes van Sint Nicolaas. Mogelijk heeft de Spanjaard bij Gerrits vader ook nog iets bezorgd. En natuurlijk zal ik een beker hete cacao voor 't ventje maken, 'de volksdrank bij uitnemendheid' zoals Van Houten ons wil doen geloven.

Je liefhebbende Plonia

Je ziet wel hoe dúúr suikerbeesten zijn: 37 en een halve cent per pond.

Filmpje over onderrokken en jakjes

Ottoland, 1 december 2012

Ha Plonia,

Het is bijna Sinterklaas en daar horen verrassingen bij... Ik hoop dat je het volgende filmpje leuk vindt! Het gaat over jouw kleding, en over die van je moeder.

Omdat jouw zondagse blouse en bovenrok nog niet af zijn, gebruiken we jouw bovenste onderrok in dit filmpje als bovenrok. Daar is hij gelukkig mooi genoeg voor.