Verwilderde zeden

Bericht uit de krant van 9 augustus. Een handelaar in afbeeldingen
moest de afbeelding van een naakt achter zijn winkelruit bedekken.

Hardinxveld, 31 augustus 1912

Beste Anne Marie,

De zeden zijn verwilderd, zoveel is duidelijk. De afgelopen dagen moest ik regelmatig zuchten over jouw laatste bericht. Jouw vragen te beantwoorden, dat valt me zwaar. Je vraagt naar zaken waarover wij niet spreken. Nu is één ding heel eenvoudig; daar wij geen badkamer hebben, kunnen wij ook de deur daarvan niet sluiten. Zoals ik je al eerder schreef: wij wassen ons bij de gootsteen. Maar daarbij tonen wij onze naaktheid niet aan elkander. Ook man en vrouw doen dat niet. We zouden elkaar ermee in verlegenheid brengen.

Goede zeden

Om je te laten zien hoe wij in 1912 de goede zeden bewaken, voeg ik een bericht bij uit het advertentieblad van 9 augustus. Al wat naakt is, behoort bedekt te worden.

Overigens gaat het er ondanks onze fatsoenlijkheid niet altijd aan toe zoals het behoort. Ik doel op het aantal huwelijken dat gedwongen gesloten wordt. Het is een publiek geheim dat dit aantal heel groot is. Het zou wel eens de helft van alle huwelijken kunnen betreffen. Door alsnog snel te trouwen, voorkomt men wel de onwettige geboorte van het kind.

Ach, dat de zeden in jouw tijd verwilderen is ook niet verwonderlijk. Jullie rokken zijn veel te kort. Laten wij de volgende keer maar over geheel andere zaken schrijven.

Uw liefhebbende,
Plonia

Niet preuts

De badkamerdeur: meestal op slot
of niet?

Ottoland, 29 augustus 2012

Dag Plonia,

Jouw reactie op de gift van de Rabobank voor het namaken van jouw kleding verbaasde me. Jij ziet het als een soort liefdadigheid. Toen ik erover nadacht, begreep ik dat wel. In jouw tijd schenken mensen alleen aan de armen geld voor kleding.
Ik zie de gift als een blijk van erkenning voor de culturele betekenis van het kledingproject. Toch zet jouw reactie me even stil. Want er zijn nog steeds mensen op deze aardbol die onvoldoende geld hebben om zichzelf fatsoenlijk te kleden. Ik ga nog eens nadenken over die gift en over jouw gevoel erbij. Misschien moet ik het toch anders aanpakken.

Seksualiteit

Nu we elkaar al een half jaar schrijven, realiseer ik me dat er nog veel is dat ik je wil vragen. En dat het aantal weken dat ons rest steeds kleiner wordt; van de 52 weken zijn er al 28 voorbij. We hebben dus nog 24 weken om elkaar beter te leren kennen. Daarom ga ik nu toch een vraag opwerpen waar ik al langer mee rondloop; ik durfde hem niet goed te stellen. Wil je me eens schrijven hoe jij en de mensen in jouw dorp over seksualiteit denken? Is het een onderwerp waar je wel eens over praat?

Niet preuts

In mijn tijd zijn mensen er vrij open over. Je leest in kranten en tijdschriften regelmatig over het onderwerp, vrienden, vriendinnen of ouders en kinderen praten erover met elkaar. Mijn generatie beleeft seksualiteit als iets waar je van mag genieten. En als je problemen hebt op dat terrein, kun je terecht bij deskundigen. Op affiches of in bladen kom je zomaar heel schaars geklede vrouwen tegen, bijvoorbeeld in een reclame voor ondergoed. Heel weinig mensen maken daar een punt van. Thuis zijn we ook niet preuts. Ik las ergens dat maar 11 procent van de Nederlanders altijd de badkamerdeur op slot doet. Wij laten hem ook vaak van het slot; anders is het alleen maar lastig als iemand een haar- of tandenborstel wil pakken. Ik ben benieuwd hoe jij tegen deze dingen aankijkt.

Hartelijke groet,
Anne Marie

Over een naaikrans en een orgeltrapper

De toren van onze kerk.

Hardinxveld, 27 augustus 1912

Nou Anne Marie,

Dat je een bank om een gift hebt gevraagd om mijn kleding te kunnen namaken vind ik bedenkelijk. Het is alsof je bij de diakonie aanklopt omdat je zelf te arm bent. Jij leeft in welvarender tijden dan ik, en zelfs ik heb nooit ergens aangeklopt om geld te vragen voor mijn kleren. Ik zou het maar niet aan de grote klok hangen, want het is niks om trots op te zijn.

Naaikrans

Overigens, als je hulp nodig hebt bij het naaien van mijn rokken kun je wellicht de naaikrans van jouw kerk vragen? Of hebben jullie die niet? Bij ons is er naaikrans Dorcas. Die is twaalf jaar geleden gesticht om naai- en verstelwerk te verrichten voor armelui die door de diakonie ondersteund worden. Ik ben er ook wel geweest, om te naaien bedoel ik. Tijdens het werk leest iemand voor uit een stichtelijk boek. Eerlijk gezegd vond ik dat voorlezen maar niks. Ik had onder het naaien liever een praatje gemaakt met de andere vrouwen. Men was zeker bang dat we zouden gaan roddelen.

Over roddelen gesproken; de jongens op de orgelgalerij zaten me gisteravond tijdens de dienst toch te kletsen! De orgeltrapper, die de lucht in de balgen van het orgel moet trappen, heeft de taak de jongelieden op zijn galerij in het gareel te houden. Hij had er een zware dobber aan. 't Is maar een hondebaan voor die man. Hij verdient 31 gulden per jaar met zijn bijbaantje. Daarvoor moet hij zich in het zweet trappen en politieagent spelen op de galerij.

Vandaag is Arie in zijn eigen hoepmakerij begonnen. Ik vond het erg genoeglijk, mijn man zo dicht bij huis.

Kort verhaal

Zeg, vertel me nog eens wat je eigenlijk allemaal gaat vertellen op die avond voor mensen van de bibliotheek? Zo interessant kan het toch allemaal niet wezen wat je over mij kunt vertellen? Je moet het verhaal maar kort houden hoor.

Ik groet je met een hartelijke groet,
Plonia

Havermoutkoekjes? Lekker!

Oud recept, verse ingrediënten.

Ottoland, 25 augustus 2012

Hoi Plonia,

Ik heb jouw recept voor havermoutkoekjes uitgeprobeerd. Ze zijn lekker!

http://www.plonialoeve.com/p/de-smaak-van-vroeger.html

Bedankt voor de tip.

Groet,
Anne Marie

Gift van de Rabobank

Ik heb jouw voorbeeld gevolgd en ook een glaasje
advocaat genomen. Dat eet ik eigenlijk nooit, maar
het is best lekker!

Ottoland, 25 augustus 2012

Nou Plonia,

Gefeliciteerd met jullie eigen hoepmakerij! Ik wens jullie veel succes. Wil je mijn felicitaties ook aan Arie overbrengen? Ik zag op Twitter dat je woensdag een glaasje advocaat hebt genomen omdat je deze maand al een half jaar twittert. De dag erna heb ik advocaat gekocht en hetzelfde gedaan. Proost. Dat je maar veel Twitter-volgers mag krijgen en dat Arie maar veel hoepels mag verkopen.

Cultureel doel

Nog een reden om te toosten: de Rabobank schenkt Marlise en mij 250 euro voor het namaken van jouw kleding! Ik kreeg er deze week een telefoontje over. De bank heeft allerlei potjes voor maatschappelijke en culturele doelen. Jij bent dus een cultureel doel. Marlise gaat stof kopen voor jouw bovenrok en blouse. En kant. En knopen.

Wat ik je ook moet vertellen: in oktober ga ik voor bibliotheekmedewerkers en mensen van een historische vereniging een verhaal houden over jou en over ons blog. Een dame van de bibliotheken in de Alblasserwaard heeft me daarvoor uitgenodigd. Straks sta ik voor een volle zaal over jou te vertellen. De kleding die al af is laat ik natuurlijk ook zien. Echt Plonia, je wordt steeds bekender.

Liefs,
Anne Marie

Arie wordt eigen baas

Arie heeft een tweedehands snijbank gekocht voor zijn eigen hoep-
makerij. Maandag begint hij voor zichzelf.

Hardinxveld, 22 augustus 1912

Beste Anne Marie,

Dat jij nu toch een foto van mijn overleden schoonzus Neeltje in jouw bezit hebt gekregen! Ja, natuurlijk ken ik die foto. Hij staat bij mijn broer Pieter op de schoorsteenmantel. De kleine Gerrit lijkt op haar, maar dat kun jij natuurlijk niet weten.

Hoepmakerij

Arie heeft het voor elkaar: hij kan voor zichzelf beginnen. Gisteren heeft hij een tweedehands snijbank voor zijn hoepmakerij gekocht. Die heeft hij nodig om de wilgentenen op maat te snijden. Van die gesneden tenen (latten) maak je dan hoepels en die kun je verkopen aan een kuiper; 5 gulden voor duizend hoepels. Nu is Arie op zoek naar een knechtje.
Een buigmachine had hij in juni al gekocht. Weet je nog dat ik je schreef hoe we er kort na ons trouwen ruzie over kregen? Gisteren kregen we bijna wéér ruzie, want volgend jaar wil hij een tweede buigmachine kopen. Dan kan hij meer personeel aan het werk zetten. Ik heb gezegd dat hij voorlopig maar eens moet wennen aan het eigen baas zijn. Vrijdag neemt hij afscheid bij zijn baas. Dan zal ik hem daar voor het laatst koffie brengen. Vanaf maandag kom ik de vrouwen van Arie's collega's niet meer tegen met hun koffiekannetjes. Dan breng ik Arie koffie in onze eigen schuur.

Tradities

Dus jij vindt dat mijn leven is ingebed in de tradities van familie, kerk en dorp? Ik had er nooit over nagedacht, maar na jouw schrijven heb ik dat wel gedaan. Ik concludeerde dat ik dat als een zegen beschouw. Zonder je familie, kerk en dorp zou je zijn als iemand zonder kleding in de winterkou. In de woestijn van het leven kunnen we als individu weinig uitrichten. Ik weet wel dat er mensen zijn die uit de gelederen trachten te breken, zoals Aletta Jacobs. Zelf ben ik zo niet. In de tradities van mijn omgeving voel ik me veilig.

Recept

Je vroeg om het recept voor havermoutkoekjes. Welnu, dat luidt als volgt:

100 gram havermout

ongeveer 2,5 dl melk

100 gram meel
een beetje gist

iets zout

40 gram suiker

1 theelepel kaneel

boter, vet of olie

Week de havermout in de melk, ongeveer 1 uur. Meng meel, gist (opgelost in een beetje melk), zout, suiker en kaneel door elkaar. Roer dit mengsel door de havermout. Maak in de koekenpan wat boter, vet of olie vrij heet. Bak hierin van het beslag ronde koekjes. Bak ze niet te vlug, zodat ze gaar en lichtbruin worden. Geef de koekjes met suiker.

Laat je me weten of je ze lekker vond?

Je liefhebbende Plonia

Foto van Neeltje

Neeltje de Keizer trouwde in 1901 en overleed
in het jaar erna.

Ottoland, 20 augustus 2012

Hoi Plonia,

Moet je eens kijken van wie ik een foto heb gekregen. Jij herkent deze vrouw natuurlijk; het is Neeltje de Keizer, de moeder van je neefje Gerrit en de eerste vrouw van je broer Pieter. De kleine Gerrit heeft haar niet eens gekend, zo jong was Neeltje toen ze overleed.
Weet je hoe ik aan die foto kom? Ik kreeg hem toegestuurd door een kleindochter van Pieter: Corrie Vriend-Weppelman.
Jij moet Neeltje nog gekend hebben. Was ze aardig? Het valt me op dat ze ook een broche draagt op een band om haar hals, net als jij. Hebben alle vrouwen bij jullie dat? Het staat wel deftig.

Recept

Je vroeg of er zeilschepen op zee varen. Jawel, zeilbootjes voor de pleziervaart. Maar schepen die goederen of personen vervoeren hebben geen zeil meer nodig; ze varen met een motor. En dat recept voor havermoutkoekjes wil ik graag hebben. Grappig dat je die in de koekenpan bakt.

Keuzes maken

Wat je schrijft over mijn leven is natuurlijk waar. Ik zou mijn leven best eenvoudiger kunnen maken. Alleen vind ik keuzes maken nogal lastig. Jouw leven is helemaal ingebed in de tradities van je familie, kerk en dorp. Het lijkt wel alsof je niet eens de mogelijkheid hebt om iets te kiezen.

Ik vind het eerlijk van je moeder dat ze uiteindelijk toch heeft verteld over het drankprobleem van je grootvader. Corrie Vriend stuurde me oude brieven van haar opa Pieter (jouw broer dus) waaruit ik ook al begreep dat het tweede huwelijk van jouw grootvader Izaak met Maatje Kramer niet zo soepel verliep.

Prachtige rammelaar heeft Arie gemaakt. Mijn man heeft ook iets leuks gemaakt: een verjaardagskalender met foto's van ons blog. Jouw geit Gijsje staat er ook op.

Liefs,
Anne Marie

Onthulling over grootvader

Arie heeft van wilgentenen een rammelaar
gemaakt, alvast voor de baby.

Hardinxveld, 17 augustus 1912

Beste Anne Marie,

Een prachtige foto heb je voor me gemaakt. Ik heb er goed naar gekeken en vroeg me af: varen er geen schepen op zee? Nergens op die grote waterplas kan ik een zeil bekennen. En dat je van Engeland niets kunt zien, hoe is het mogelijk.
Mijn neefje Gerrit heeft pas van een oude klomp een zeilscheepje gemaakt. Ik moest en zou met hem naar de rivier gaan. 'Tante Pleuntje, echte zeilschepen varen toch niet in de sloot?' zei hij. Nog liever was hij naar zee gereisd. Na ons bezoek aan de rivier heb ik voor Gerrit havermoutkoekjes gebakken, in de koekenpan. Wil je het recept hebben?

Minder haast

Je vraag om advies begrijp ik niet goed. Jouw tijd is zo anders dan de mijne. Je wilt dichter bij de natuur leven? Zijn er geen weilanden en grienden meer in jouw dorp? En als je meer tijd voor familie wilt, dan moet je misschien niet naar zee of naar Engeland gaan, zoals je de afgelopen weken hebt gedaan. In plaats daarvan kun je dan je ouders of zuster bezoeken. Ik spreek mijn gedachten maar vrijelijk uit, in de hoop dat ik je niet ontstem. En als je minder haast wilt, kun je wellicht minder buitenshuis gaan werken. Mijn leven is eenvoudiger. Ik ontmoet niet zoveel boeiende mensen, maar op d'n dijk komt soms bijzonder volk voorbij, dat moet ik wel zeggen.

Aan de drank
Wat ik je nog vertellen wil: onlangs vertelde moeder mij nog iets over de tweede vrouw van opa Izaak, de stiefmoeder van vader. Ik hielp moeder met bonen schoonmaken en we hadden het over een dronkaard in het dorp. 'Oordeel niet te hard Pleuntje', zei ze. 'Vaders stiefmoeder Maatje Kramer huisde slecht met haar man. Opa is zijn troost gaan zoeken in de drank, met de bekende gevolgen.' Ik zei: 'Wat erg voor vader.' Moeder schudde haar hoofd. 'Het was vooral erg voor jouw grootvader. Je vader woonde al vanaf zijn kleutertijd bij een tante; zijn moeder was immers gestorven.' Blijkbaar heeft moeder het moeilijk gevonden om te vertellen over grootvaders drankprobleem. Toen ze me eerder over hem vertelde (in juni schreef ik je erover) heeft ze er niets over gezegd.

Rammelaar
Met mijn zwangerschap gaat het goed. Ik voel me minder misselijk. Nu de eerste maanden voorbij zijn, durf ik te beginnen aan een breiwerk voor mijn kind. Eerst ga ik maar een spreitje maken voor in de wieg. Als de baby in februari geboren wordt, kan het nog bitter koud zijn. Arie heeft vorige week een rammelaar gemaakt. Zo knap, ik wist niet dat hij dat kon!

Je liefhebbende Plonia

Plonia aan zee

Plonia aan zee...

Ottoland, 15 augustus 2012

Lieve Plonia,

Een droomwens van jou is vandaag op een symbolische manier een beetje uitgekomen. Als je goed naar de foto kijkt, lijkt het alsof je vandaag aan zee bent geweest. Je hebt naar de meeuwen en de branding geluisterd, je kousen en klompen uitgedaan en met opgetrokken rokken door de golven gelopen. Het verbaasde je hoe zout het water was, hoe bruisend de branding, hoe hoog de lucht en hoe weids het strand en de zee. Ik hoop dat je ervan hebt genoten!

Die klompen - precies die van jou - heb ik trouwens uitgeprobeerd om te ervaren hoe dat is, lopen op houten schoeisel. Ik vind het bar ongemakkelijk.

Clara van Sparwoude

Wat bijzonder dat je afstamt van Clara van Sparwoude. Op mijn computer heb ik eens even opgezocht wie zij was. Ze is omstreeks 1530 geboren en deed veel aan liefdadigheid. Ook was ze erflaatster van een fonds dat eeuwenlang uitkeringen verschafte aan nazaten van haar familie. Een van die nazaten ben jij dus. Zelf kreeg ze trouwens geen kinderen. Bij het archief van de stad Delft heb ik haar portret opgevraagd. Misschien sturen ze me dat toe, dan kan ik het je laten zien.

Baan opzeggen

Ik vond dat je wel erg streng voor me was in je laatste bericht. Mijn baan opzeggen... dat zou me aan mijn hart gaan. Dankzij mijn werk ontmoet ik veel boeiende mensen, schrijven doe ik graag en mijn collega's zou ik enorm missen als ik niet meer naar de redactie zou kunnen gaan. Het moet toch mogelijk zijn om iets meer te leven zoals jij zonder meteen te overdrijven? Ik bedoel: iets dichter bij de natuur, met meer aandacht voor kleine dingen, meer tijd voor familie, minder haast. Heb je tips voor me?

Hoe gaat het overigens met je zwangerschap? Daar heb je al lang niets meer over verteld.

groet,
Anne Marie

Zeg je baan maar op

De was doen kost veel tijd. Zeg je baan maar op.

Hardinxveld, 13 augustus 2012

Anne Marie,

Nu breekt mijn klomp, werkelijk. Hoe kun je soms verlangen naar mijn manier van leven als je het liefst zo min mogelijk tijd aan de huishouding besteedt, in een spijkerbroek rondloopt, vindt dat vrouwen dezelfde posities moeten kunnen bekleden als mannen en dat mijn kranten te laat met het nieuws komen? Ik moet een beetje om jou lachen. Want er zou in mijn dorp echt over je geroddeld worden als je de lakens niet netjes op gestreken stapeltjes in jouw linnenkast zou leggen. En je weet niet eens goed hoe je met mijn kachelbout moet strijken!

Uiteindelijk is er natuurlijk niets wat je ervan weerhoudt te gaan leven zoals ik. Koop een wastobbe, huur een stuk grond voor een moestuin, koop een paar Keulse potten voor het bewaren van je oogst en zet een kolenkachel in je huis. Je zult wel je baan moeten opzeggen, want voor artikelen schrijven heb je in mijn huishouden geen tijd. En kun je eigenlijk wel sokken breien?

Rijke voorouder

Wat ik je nog graag wil vertellen: wist je eigenlijk al dat ik afstam van een adellijke dame? Ze heet Clara van Sparwoude. Ze heeft een zeker kapitaal vastgezet bij het Rijk, met als voorwaarde dat de rente van dat kapitaal jaarlijks verdeeld wordt over nazaten die in het huwelijk treden. Toen Arie en ik trouwden hebben we ook een leuk bedrag gekregen. In het begin waren de bedragen natuurlijk groter; het nageslacht was toen nog klein.

In de oude kerk van Delft hangt het blazoen van Clara van Sparwoude. Jij hebt een automobiel; je kunt er eens gaan kijken.

Uw liefhebbende,
Plonia

Hooi binnen halen in het Weald & Downland Open Air Museum.

Ottoland, zaterdag 11 augustus

Ha Plonia,

Excuses voor mijn late reactie op jouw laatste bericht. Ik ben een weekje naar Engeland geweest. Hoewel ik je niet schreef, heb ik wel regelmatig aan je gedacht, bijvoorbeeld toen we een openluchtmuseum bezochten: het Weald & Downland Open Air Museum. Ze haalden er hooi binnen zoals dat bij jou wordt gedaan. Maar dan wel in spijkerbroeken...

Over spijkerbroeken gesproken: geweldig dat je toestemming geeft voor het tentoonstellen van jouw kleding! Daar zullen veel mensen blij mee zijn. Marlise heeft nu ook vakantie, dus van naaien komt even niet zoveel. Na de vakantie hoopt ze snel aan jouw blouse en bovenrok te beginnen. We zijn allebei razend benieuwd naar het resultaat. En naar jouw reactie daarop.

Razende reporter
Doordat ik de afgelopen dagen niet als een razende reporter het nieuws hoefde te verslaan, had ik eens rustig de tijd om na te denken over jouw manier van leven. Het is een leven dat me net zo hard aantrekt als afstoot.

Zou ik willen leven zoals jij in 1912? Veel eenvoudiger, maar ook meer in harmonie met de natuur? Duurzamer, maar met beperkingen die ik niet ken?  In een Nederland dat nog rustiger en ongerepter is, maar zonder vakanties in het buitenland?

Je eigen groenten verbouwen, kippen en een geit houden, het heeft iets romantisch. Maar voor jou is het pure noodzaak. Het is ook: hard werken in weer en wind, teleurgesteld zijn over mislukte oogst, strijden tegen ongedierte, sjouwen met emmers water bij droogte, groenten zien wegrotten als er te veel regen valt. Hopen dat je vee niet ziek wordt.

Onafhankelijk
Toch ben ik jaloers op jouw onafhankelijkheid. De levensmiddelenindustrie en energiemaatschappijen heb jij niet nodig. Ik moet maar accepteren wat fabrieken in mijn eten stoppen. En als bij mij de elektriciteit uitvalt, ben ik meteen ontregeld. Mijn strijkijzer en kachel blijven koud, achter de computer werken, wassen of stofzuigen kan ik niet. Douchen moet ik met koud water.

Ik moet bekennen: soms, na een werkdag te hebben doorgebracht in kunstlicht, temidden van computers, airco en telefoongerinkel, voel ik vervreemding. Dan verlang ik naar jouw manier van leven.

Hartelijke groet,
Anne Marie

Ruzie met de geit

Onze geit geeft wel 4 liter melk op een
dag. We drinken het en koken er
lekkere geitemelksepap van.

Hardinxveld, 1 augustus 1912

Dag Anne Marie,

Wat een prachtige beelden uit 2012! Ik waardeer je cadeau erg. Hartelijk dank.

Arie en ik vonden jouw ervaringen met het melken van een geit herkenbaar. Om eerlijk te zijn: gisteren verloor Arie zijn geduld. Hij zou het melken op zich nemen, omdat ik nog zoveel werk wilde verzetten in onze nieuwe moestuin. Al na 5 minuten kwam hij boos de stal uit. 'Die geit heeft mijn emmertje omgeschopt', zei hij.
'Je hebt toch niet boos gedaan tegen het dier?' vroeg ik. 'Dat beest is nu eenmaal niet wijzer.'
Arie zuchtte. Even later ging hij de stal weer in. Ik hoorde hem vriendelijk praten. Ik denk dat hij zich heeft verontschuldigd tegenover Gijsje.

Geitemelksepap

Vanmorgen heb ik voor ons ontbijt heerlijke geitemelksepap gekookt. Nu Gijsje in de boomgaard vers gras kan eten, smaakt de melk erg goed. Dat zal in de winter anders worden, als ze vooral van schillen en restjes moet leven. Welnu, dan moeten we maar wat suiker bij de pap doen. Of we maken er anijsmelk van.

Ga jij nu ook een geit nemen denk je?

Ik heb overigens nagedacht over het tentoonstellen van mijn kleding. Van het Openluchtmuseum in Arnhem begreep ik dat zij mijn kleding ook interessant vinden. Dat is onlangs opgericht, weet je dat? In 1912 bedoel ik. Nu, ik heb besloten mijn toestemming te geven. Blijkbaar is mijn kleding voor mensen uit jouw tijd erg bijzonder.

Uw liefhebbende,
Plonia