Een stout kind achter de strijkplank

Pepernoten, heerlijk vind ik ze, met de smaak
van anijs en koekkruiden.

Hardinxveld, 26 november 1914

Beste Anne Marie,

Misschien komt het door de feestelijke etalages bij de kruideniers en de bakkers, met pakjes en lekkernijen,
of door kleine Gerrit die dagelijks opgewonden praat over het naderende Sinterklaasfeest,
of door de herinnering aan mijn kindertijd, nu de maan in de avond weer zo helder en geheimzinnig schijnt achter donkere wilgenbomen...
het lijkt in ieder geval wel of ik deze dagen een beetje dronken ben van alle gezelligheid en blije kinderstemmen.

Stout kind

Waarom ik dit schrijf? Vandaag heb ik zomaar pardoes een zak pepernoten gekocht bij de bakker. En tijdens het strijken had ik een handvol in mijn schortzak waar ik steeds van snoepte. Ik voelde me net een stout kind. Maar lekker was het!

Arie heb ik nog niets over mijn uitspatting verteld. Hij zal het mogelijk verkwisting vinden, zomaar pepernoten kopen en ervan snoepen. Vanavond zal ik hem er ook van geven en zeggen dat ik zo blij ben dat hij thuis is en niet als militair van huis moet zijn. Want vele gezinnen moeten mannen en zonen missen, ook als het straks Sinterklaas, Kerst en Oudjaar is.

Pruimtabak

Neen, borstplaat ga ik niet meer maken. Dit jaar wil ik zelf pepernoten bakken, of taai taai. En ik heb een mutsje voor Annigje gebreid, sokken voor Arie en een sjaal voor kleine Gerrit. Voor moeder wil ik een zakdoek borduren. Mogelijk koop ik voor vader wat pruimtabak. Dat alles voor pakjesavond, dat spreekt. Je vroeg ook of de mannen al begonnen zijn met het knotten van de wilgen in de grienden. Jazeker, maar nog niet op grote schaal. Het is beter om te wachten tot het blad van de takken is, anders bezorg je jezelf extra werk.

Nu ga ik wat extra kolen op het vuur doen en de avondboterhammen snijden. Arie komt straks binnen en dan wil hij graag eten, voordat hij nog een aantal uren naar de hoepelmakerij terug gaat.

Ik wens je veel inspiratie bij het schrijven van gedichten. De voorpret is net zo leuk als de avond zelf, vind je ook niet?

Je liefhebbende Plonia

Wijze dingen op de radio

Ochtendnevel en herfstzon in de Alblasserwaard, sprookjesachtig mooi.

Ottoland, 22 november 2014

Ha overgrootmoeder,

Ik wil je even laten weten dat de Alblasserwaard nog steeds mooi is! Je zou er bijna van gaan dichten, iets over ochtendstond en donkere silhouetten, gouden gloed en hemelsblauw. Maar ik ben geen dichter, dus je moet het met deze foto van knotwilgen in de ochtendnevel doen.
Zijn ze bij jullie al begonnen met het knotten van de wilgen?

Op de radio

Vanmorgen heb ik nog over je verteld, voor de regionale radio (Klokradio). Maandag herhalen ze het programma, vanaf half tien dacht ik. Jammer dat jij niet kunt luisteren. Natuurlijk heb ik hele wijze dingen gezegd, over verschillen tussen jouw leven en het mijne, en wat ik daarvan kan leren.

Levensverhalen

Met Verhalenbureau Hoekstra gaat het erg goed. We mogen al voor twee families een levensverhaal vastleggen, diverse mensen vroegen om meer informatie en met de eerste opdracht ben ik onlangs begonnen. De mooiste verhalen komen naar boven, over menselijke drama's en verdriet, maar ook over moed en doorzettingsvermogen, liefde en hoop. Steeds ga ik naar huis met pagina's vol herinneringen. Prachtig om daar een goed geschreven, boeiend verhaal van te mogen maken.

Oorlog

Prettig dat jullie Belgische vluchtelingen vertrokken zijn. Ik hoop dat Marie haar man in Amersfoort zal vinden. Onlangs zag ik beelden van de Grote Oorlog, van verminkte en gesneuvelde soldaten en zinloze strijd. Het zou inderdaad goed zijn als de oorlog ophoudt voordat het winter wordt.

Sinterklaas

Ben je al bezig met voorbereidingen voor Sinterklaas? Ga je gedichten schrijven, cadeaus kopen of maken? In een eerder jaar maakte je borstplaat. Ga je dat weer doen?

Hartelijke groet en knuffel voor Annigje,
Anne Marie

Voor mensen die de uitzending van Klokradio willen horen, met informatie over het boek 'Plonia Loeve' en meer: kik op deze link
(Kies Wekkerradio, uitzending van 10.00 uur en sleep het blokje naar 31.32 minuten, daar begint het fragment.)

Eindelijk weer samen

Boterhammen voor Marie.

Hardinxveld, 12 november 1914

Beste Anne Marie,

Heuglijk nieuws kan ik je melden: Marie en Octaaf zijn vertrokken. Vanmorgen in alle vroegte heb ik voor hen dikke sneden brood gesneden, een lege jeneverkruik met water gevuld en twee appelen uit onze boomgaard in de knapzak van Octaaf gedaan.

Belgische vrouwen

De twee zijn niet naar de barakken bij de scheepswerf aan de dijk, maar naar Amersfoort. Daar zijn vele Belgische militairen geïnterneerd en Marie hoopt dat haar man erbij is. Vader hoorde eerder deze week van een klant dat de huurprijzen voor woningen in Amersfoort flink gestegen zijn, daar veel Belgische vrouwen woonruimte zoeken in de buurt van hun geïnterneerde mannen.

Oud laken

Het was vreemd om Marie en Octaaf de dijk te zien opgaan. Sinds 7 oktober hebben we ons brood met hen gedeeld en met hen meegeleefd. Toch was het of mij vanmorgen een last van de schouders genomen werd, toen ik Marie bezig zag om haar schamele bezittingen in een oud laken bijeen te binden. Steeds weer dacht ik: eindelijk weer samen, eindelijk weer samen.

Niet netjes

Ik weet zeker dat Arie er ook verheugd over is. Toen hij voor het middageten in huis kwam, nam hij Annigje op zijn schouders en liep zingend heen en weer van de keuken naar de kamer en weer terug. Maar 't is eigenlijk niet netjes om zo blij te zijn, want de Belgische vluchtelingen hebben het moeilijk en Marie wist vanmorgen niet waar ze vanavond slapen zal.
Arie en ik zeiden tegen elkaar dat de strijdende partijen de gevechten toch wel zullen staken als het straks winter wordt. Dan kunnen alle vluchtelingen en soldaten naar huis.

Je liefhebbende Plonia

Belgische kinderen zonder ouders

Belgische kinderen die tijdens hun vlucht in 1914 hun ouders kwijtraakten. 

Ottoland, 8 november 2014

Hoi Plonia,

Vandaag heb ik met eigen ogen gezien hoe Belgische vluchtelingen met volgeladen karren ons land in trokken. Museum Flehite in Amersfoort wijdt een tentoonstelling aan het onderwerp. Op een scherm kon ik bewegende beelden zien van honderd jaar oud! Ik zag oude vrouwtjes, weggekropen in hun omslagdoeken, mee hobbelend op een overvolle wagen, kinderen die dankbaar een homp brood aannamen van Nederlandse soldaten, vrouwen die in de rij stonden voor een beetje soep.

Ouders kwijt

Ik zag ook een foto van kinderen die in alle chaos hun ouders kwijtraakten. Voor de foto kregen ze een nummer op hun jasje gespeld. Er staat onder dat de 'Zeer Eerwaarde Heer Pastoor Vermeulen te Bergen op Zoom' inlichtingen kon verstrekken. En dat het meisje met nummer 1 haar verwanten al had gevonden.

Betraande ogen

Ooit was ik mijn jongste dochter een half uurtje kwijt; ze was tijdens een uitstapje met vrienden met de kinderen van die vrienden meegelopen en hen kwijtgeraakt. De kinderen kwamen zonder haar bij ons terug. Ik herinner me mijn schrik en de betraande ogen van mijn jongste. Dat je 's avonds naar bed zou moeten gaan zonder te weten waar je kind is...

Ratten, vlooien en luizen

Ik zag ook foto's van geïnterneerde Belgische soldaten die rondhingen bij linnen tenten. Ze verveelden zich stierlijk, hadden last van ratten, vlooien en luizen en kregen te weinig voedsel. Door alles wat ik las en zag ben ik extra blij om de hulp die jij 'jouw' twee vluchtelingen biedt.

Oorlogsbrood

Ik moet je nog vertellen hoe mijn oorlogsbrood smaakte. Heerlijk! Door de aardappelpuree was de korst extra bros en een beetje goudkleurig. De volgende dag was het minder lekker, maar we stopten het in onze broodrooster en daarna smaakte het weer prima.

Hartelijke groet,
Anne Marie

Marie talmt nog

Ik ben niet in de bonen, maar in de stoofperen.

Hardinxveld, 5 november 1914

Beste Anne Marie,

Ik heb mijn mand met stoofperen even aan de kant gezet om jou te schrijven. We hebben zoveel peren in de boomgaard, ik ben al uren bezig met schillen en heb vrijdag ook al peren gestoofd.

Angstig

Je vroeg me waarom Marie nog talmt. Ik denk dat het haar wel goed bevalt bij ons in huis. Zoals ik je al schreef: veel vluchtelingen hebben het in Holland beter dan in Vlaanderen. Maar Marie is ook angstig, ze heeft vreeslijke dingen gezien tijdens haar vlucht naar hier: lijken met afgehouwen lichaamsdelen, verwoeste huizen, bange mensen met paniek in de ogen. Ze vertrouwt de Duitsers niet en is ook angstig of ze thuis wel arbeid en brood zal hebben. Verder vreest zij dat haar have en goed vernield en verwoest zijn; zij stelt daarom het moment van terugkeer uit. Over het lot van haar man verkeert zij in het ongewisse.

Barakken

Veel Belgen toeven nog. Men bouwt tegenover scheepswerf De Hoop een aantal barakken, zodat vluchtelingen daar onderdak vinden kunnen. Arie en ik zullen Marie binnenkort vragen of zij en Octaaf ook daar hun intrek willen nemen.

Noodbrood

Toen ik jouw recept voor noodbrood nog eens goed bekeek, dacht ik dat het toch wel iets wonderlijks is. Zullen wij, als er werkelijke schaarste ontstaat, nog over voldoende meel een aardappelen beschikken om dergelijk brood te bakken?

Je liefhebbende Plonia

Noodbrood in mijn oven

Tarwemeel met gekookte aardappel... dat wordt bijzonder brood.

Ottoland, 1 november 2014

Ha Plonia,

Ik zal je iets geks vertellen: momenteel staat er bij mij in huis een noodbrood te rijzen. In een krantenarchief vond ik een oud recept uit 1914, inderdaad zoals jij ook schreef met gekookte aardappel erdoor.

Aardappels

Het recept was beknopt, er stond zelfs niet bij hoeveel water erdoor moet. En ook niet of je eerst moet kneden en daarna gekookte aardappel moet toevoegen of al meteen. Ik heb gekozen voor het laatste, want het leek me vreemd om door het deeg nog een keer aardappel te moeten kneden. Voor het geval bij jou meel moeilijker verkrijgbaar wordt, geef ik je mijn recept:

* 600 gram tarwemeel (ik had iets te weinig en vulde het aan met speltmeel)
* 300 gram gekookte, geprakte aardappels
* 12,5 gram zout
* 10 gram gedroogde gist (of ongeveer 20 gram verse gist)
* een eetlepel witte siroop voor de glucose (ik nam agavesiroop, dat had ik nog staan)
* 300 ml lauw water

Syrische vluchtelingen

Jouw laatste bericht roept vragen op. Waarom gaat Marie nog niet terug, als andere vluchtelingen wel terugkeren? En is het voor de mensen die al terugkeren wel veilig genoeg?
Bij ons komen grote aantallen Syrische vluchtelingen het land in. Ik vroeg me af of ik bereid zou zijn mensen uit Syrië in huis te nemen, als de opvangcentra vol raken. Eerlijk gezegd ben ik er nog niet zo zeker van of ik dat zou doen. Dag en nacht vreemden in je huis die ook nog eens een heel andere culturele achtergrond hebben, dat lijkt me echt zwaar. Echt, ik heb bewondering voor jou en Arie!

Hartelijke groet,
Anne Marie