Het verhaal van een suffragette

De jurk die ik als dienstbode droeg.

Hardinxveld, 30 juli 1913

Beste Anne Marie,

Pieter is er groots op dat zijn bestekbak door jou nog altijd gebruikt wordt. Hij vraagt zich af of jij er verzilverd eetgerei in bewaart, want bij hem heeft het idee postgevat dat jij in grote weelde leeft.

Hongerstaking

Vandaag hoorde ik over suffragettes in Engeland die een strijd leveren op leven en dood om vrouwenkiesrecht te bewerkstelligen. Een aantal van hen is in 't gevang gezet en in hongerstaking gegaan. Nu schijnt het zo te zijn dat zij met een buis in de neus worden gedwongen melk te slikken.

Een van de vrouwen heeft na haar vrijlating beschreven hoe dat was: gevoed worden door een buis via neusgaten en keel. Ze schreef:

'Het was heel pijnlijk, mijn trommelvliezen leken te barsten, ik had een vreselijke pijn in mijn keel en op de borst. Het buisje werd 20 centimeter ver naar binnen geduwd. Ik werd gedwongen op bed te gaan liggen en vastgehouden. Er waren twee dokters: de ene stond op een stoel en hield een trechter vast, de andere duwde het buisje in mijn neusgaten.'

Na de behandeling voelde ze zich slap en had ze veel pijn op de borst, in haar neus en oren.

Een vreselijk relaas vind ik het. Ik hoorde het van Aagje Hoogendoorn, de strijdster voor vrouwenkiesrecht bij ons uit het dorp. Al eerder schreef ik je over haar. Nu kan men veel over Aagje zeggen, maar niet dat ze leugens vertelt.

Sociale kwestie

Begrijp jij nu dat deze vrouwen zoveel over hebben voor een stembiljet op hun eigen naam? Zelf vind ik het belangrijker dat mevrouwen hun dienstbodes goed behandelen en bazen hun werknemers. De sociale kwestie weegt voor mij zwaarder; men kan beter iets doen tegen te lage lonen en slechte behuizing van arme lieden.

Gelukkig ben ik zelf door mijn meeste mevrouwen goed bejegend, als dienstbode. Hierbij zend ik je ook een foto van de jurk en schort die ik als dienstbode droeg. Keurig nietwaar?

Je liefhebbende Plonia

Naar verborgen verhalen moet je vrágen

Ik moet het bestekbakje repareren; het plankje
 aan de achterkant is losgeraakt en verdwenen.

Ottoland, 25 juli 2013

Ha Plonia,

Er zijn mensen die zichzelf elke avond de vraag stellen: wat heb ik vandaag geleerd? Ik hoor niet bij die mensen. Maar ik heb vandaag wel twee dingen geleerd. Na werktijd.

Het eerste leerde ik toen ik aan het einde van de middag, terwijl ik eigenlijk eten moest gaan koken, zwetend een bestekbakje stond te schuren. Het bijzondere is dat die bestekbak nu ook bij jou in de keuken staat. Dat is het leuke van tijdschrijven: we leven in parallelle werelden. Maar dat is niet wat ik leerde.

Houtsnijwerk

Het bestekbakje dat ik vanmiddag in mijn handen had is hetzelfde als het bakje dat jouw broer Pieter voor jou maakte. Ik weet dat hij lange dagen maakt in de smederij. Hij moet het bakje dus gemaakt hebben op winteravonden, in het licht van de olielamp. In de zijkanten heeft hij met heel veel geduld keurige stervormige figuren uitgesneden, zoals je weet.

Wat leerde ik? Dat jullie 's avonds veel productiever zijn dan een heleboel mensen bij ons. In plaats van achter een beeldscherm plaats te nemen, maken en repareren jullie van alles. Dat vind ik leuk.

Met een twist

Ooit, vele jaren voordat wij elkaar begonnen te schrijven, verfde ik het bakje wit. Nu wilde ik het in oude glorie herstellen en besloot het blank te schuren. Totdat ik vanmiddag zag dat de sterfiguren juist heel mooi uitkomen als ik de dieper liggende delen wit laat. Het is nu een antiek bakje met een hedendaagse twist, eh... een hedendaags accent.

Vragen over vroeger

Het tweede dat ik leerde houdt verband met het boek over jouw leven. Bijna dagelijks werk ik er even aan. En mail ik mijn moeder met nog meer vragen over vroeger. Honderden vragen heb ik haar al gesteld. Ik leerde daardoor dat je een heel leven vaak in iemands nabijheid kunt zijn en desondanks heel veel niet weet over die ander.

Wat leven we als mensen eigenlijk langs elkaar heen. Hoeveel vragen stellen we elkaar, hoe vaak luisteren we naar elkaars herinneringen? Te weinig dus. De mooie verhalen liggen voor het oprapen.

Liefs,
Anne Marie

Wandeling naar familie

Hardinxveld, 20 juli 1913

Mijn broer Han Weppelman is smid in Giessendam.

Beste Anne Marie,

Bij ons is het momenteel zo warm niet, nog geen twintig graden, dat kan ik wel voelen. We hebben zelf geen thermometer en de kranten vermelden de temperatuur doorgaans niet. Daarin leest men deze dagen: 'weinig verandering van temperatuur.'

Sproeiwagens

Er valt met regelmaat regen, zodat de onverharde wegen niet erg stoffig zijn. De sproeiwagens hoeven niet vaak te rijden.

Maar of het nu een mooie zomer is of niet, het is altijd beter dan de winter, die zoveel grimmiger zijn kan. In de zomer krijg ik van de was doen geen kloven in mijn handen en ik hoef niet met kolen te sjouwen. Het huis blijft schoner nu de kachel niet brandt.

Wandeling

Graag zou ik eens naar mijn broer in Nieuw-Lekkerland gaan, maar dan loopt men toch al gauw bijna vier uren. Ik heb het in 't verleden wel gedaan, maar toen had ik Annigje nog niet. Daar ik voor haar geen kinderwagen bezit, zie ik er maar vanaf. Het is een mooie wandeling hoor, ik kan het je aanraden. Over de dijk tot aan Papendrecht en dan door de polder, waar nu leeuweriken boven het hooiland zingen en zwaluwen hun vliegkunst tonen. Zeker, ik houd van de zomer.

Ik denk dat ik komende week maar eens naar mijn broer Han wandel, dat is een aangenaam tochtje. Hij woont in Giessendam, zo ver kan ik Annigje op de arm wel dragen. Ik heb nog een fraaie foto van Han, die voeg ik bij mijn schrijven.

Balkanoorlog

Je hebt nog niet geantwoord op mijn vraag naar de economische situatie bij jullie. Bij ons zijn er ook redenen tot zorg. Op de Balkan duurt de krijg nog altijd voort. Servië, Montenegro, Griekenland, Bulgarije, Turkije, Roemenië; er zijn zoveel landen bij betrokken. De krant schreef dat Bulgarije snakt naar vrede en bij Rusland om tussenkomst bedelt. Diplomatie zou een Balkanverbond kunnen opleveren, maar Oostenrijk wil geen sterke statengroep aan de zuidgrens. En Duitsland is een bondgenoot van Oostenrijk, dus men kan zich zonder moeite een oorlog voorstellen die verder uit de hand loopt. Nu praat ik de kranten maar na hoor, want veel verstand heb ik er zelf niet van.

Nu ga ik onkruid wieden, want straks is Annigje weer wakker van haar middagslaap.

Je liefhebbende Plonia

Zomeravonden

Heerlijk koel water van de Oostzee in Denemarken.
Een foto die ik maakte in 2005.

Ottoland, 18 juli 2013

Ha Plonia,

Het is warm bij ons. Weer om in een hangmat te liggen en niets te doen. Op het werk hebben we airconditioning: een apparaat dat ervoor zorgt dat het binnen een koele voorjaarsdag lijkt, terwijl buiten de lucht trilt boven het wegdek.

Bij ons in huis is het nu 24,7 graden. Ik heb vizioenen van een koele zee en heel veel vanille-ijs in een hoorntje.

Bikini

Veel mensen trekken naar het water van rivieren, meren of de kust, als ze niet hoeven te werken tenminste. Op straat lopen mensen schaars gekleed rond, ook meisjes en vrouwen. Die mogen bij ons ook zwemmen, dat vertelde ik je al eens. Niemand vindt dat onzedig. Ze dragen vaak zwemkleding die nog bloter is dan een badpak: een bikini. Niet schrikken: die bestaat uit een soort onderbroek aan de onderkant en twee driehoekjes stof aan de bovenkant. Daartussen zit dus een blote buik. Vertel dat maar niet verder.

Zomeravonden

Ik geloof dat ik het meest van het voorjaar en de herfst hou, al kan ik van zomerse dagen ook heel erg genieten. Maar werken als het warm is, dat vind ik nooit zo'n succes. Wel hou ik van zomeravonden aan de rivier, met een ondergaande zon boven het water. En van zomerochtenden in de polder, waar hazen rondrennen en bijen zoemen boven bermbloemen. En ook van maaltijden in de tuin, met vrienden of familie, een beetje wijn en zonder haast.

Waar houd jij van in de zomer? Daar ben ik erg benieuwd naar!

Liefs,
Anne Marie

Over varkens en houten vaten

Op het station zag ik vandaag enkele vaten met
ijzeren banden. Broodroof voor mijn Arie.

Hardinxveld, 12 juli 1913

Beste Anne Marie,

In Hoornaar is bij verscheidene landbouwers de gevreesde vlekziekte onder de varkens uitgebroken. Nu hoop ik maar dat de varkens in ons dorp ervoor gespaard blijven. 't Varken van broer Izaak begint juist zo prachtig vet te raken. En Izaak heeft ons een paar smakelijke worsten beloofd, als het straks slachtmaand is.

Strijd op de Balkan

Op de Balkan wordt nog steeds gevochten. Soms maak ik mij daarover zorgen. Er zijn lieden die zeggen dat deze brandhaard zich nog eens zal uitbreiden. De hospitalen in Belgrado zijn ontoereikend voor de grote aantallen gewonden, meldt de courant. En 't schijnt dat de Turken Adrianopel op de Bulgaren willen heroveren.

Arie maakt zich drukker over de kuipers die ijzeren hoepels voor hun vaten gebruiken. 'Het is broodroof', zegt hij. Natuurlijk zien wij liever dat kuipers de hoepels uit onze hoepelmakerij gebruiken voor het bijeen houden van de duigen.

Zon achterna

Je schreef me over de zigeuners. Welnu, het spijt mij dat ik niet erg lovend over dit volkje zijn kan. Wij hebben daarmee in ons dorp nare ervaringen. Laatst had een zigeunerin wasgoed geroofd van een bleekveld nabij de Giessen. Ooit las ik ergens een uitspraak van een zigeuner: 'De zigeuners trekken de ondergaande zon achterna om tijd te winnen op de dag en de dood'. Als ik weer eens mensen van dit volkje door ons dorp zie trekken, moet ik daaraan vaak denken. Ik vind het maar dom dat zij een wagen verkiezen boven een huis en eigen haard.

Het is een rommelig schrijven geworden. Dat moet je me maar niet kwalijk nemen. Hoe is het met de recessie bij jullie? Ik hoop dat men nog geen gaarkeukens heeft moeten openen?

Je liefhebbende Plonia

Een haveloos en half gekleed volkje

Een zigeunerwagen in het Weald and Downland
Open Air Museum in Engeland.

Ottoland, 8 juli 2013

Hoi Plonia,

Wat zou ik die zigeneurs in jouw dorp graag gezien hebben. Zoals jij ze beschrijft ken ik ze alleen uit films en boeken: rondreizend in kleurige wagens, levend als vrijgevochten avonturiers.

Ach, natuurlijk moet ik het niet romantiseren. Ook bij ons, in 2013, horen ze in veel landen bij de armste mensen van de bevolking. En als ik de kranten van honderd jaar geleden bekijk, word ik niet vrolijk van de manier waarop er bij jullie tegen hen wordt aangekeken.

Zigeuners in Sleeuwijk

In 1909 konden zigeuners in Sleeuwijk voor weinig geld het vlees van een koe kopen, net als in jouw dorp. Ook hier ging het om een gestorven koe die door de koudslachter voor weinig geld werd verkocht. De zigeuners zeiden dat ze de hele winter in Sleeuwijk zouden blijven als ze nog zo'n koe zouden kunnen kopen. Het Advertentieblad voor Gorinchem en omstreken schreef dat het maar te hopen was dat er in Sleeuwijk geen koeien meer zouden sterven, 'anders raakt men hen hier nooit kwijt'. Met 'hen' bedoelde de journalist de zigeuners, niet de koeien...

Vet-harig volkje

Nog minder politiek correct was de Nieuwe Gorinchemsche Courant in 1901. Die krant schreef: 'Nieuwendijk, 5 juli. Gisteren passeerden hier twee wagens met zigeuners. Het haveloos en half gekleed, bruine, zwart, schunnig, vet-harig vuile volkje had veel bekijks (...) De politie, dat spreekt vanzelf, hield op deze alles behalve te vertrouwen karavaan het oog.'
Is het voor jou gewoon dat er zo over deze mensen wordt geschreven?

Uit andere historische berichten maak ik op dat zigeuners in sommige dorpen niet eens de kans kregen om even te rusten. Herhaaldelijk lees ik dat de politie hen weer eens opdroeg om verder te trekken. De agenten begeleidden hen tot over de grenzen van het dorp.

Zigeunerfeest

Ik herinner me een vakantie in Frankrijk, in mijn kindertijd. Naast de camping had een grote groep zigeuners hun kamp opgeslagen. Op een avond ging ik er samen met mijn vader eens kijken. De zigeuners maakten vrolijke muziek, met violen en gitaren. Echte muziek, zonder elektrische versterking van het geluid. Ze dansten, lachten, kletsten, aten en dronken. Ik vond het er gezelliger dan op ons deel van de camping.

Liefs,
Anne Marie

Bezoek van zigeuners

Dirk Kop-en-Kont brengt vrachtjes van het station naar allerlei
afleveradressen in het dorp.

Hardinxveld, 3 juli 1913

Beste Anne Marie,

Dat de zeden in jullie dorp wat verwilderd zijn wisten wij reeds. Arie en ik keken er dan ook niet van op dat jullie zonder schroom jullie blote benen tonen. Maar dat jullie kunnen scheren zonder een kwast en scheerschuim te gebruiken, daarover verbaasden wij ons zeer! Ook mijn zuster Maartje, die een aantal dagen bij ons verbleef, was verwonderd.

Stationskruier

Maartje en ik haalden herinneringen op uit de tijd dat wij nog met elkander op zolder sliepen. 't Was genoeglijk om weer eens als gezusters samen te zijn. Maandag heb ik haar weer naar het station gebracht. Daar zagen wij Dirk Bakker, de stationskruier. Iedereen noemt hem Dirk Kop-en-Kont. De foto die ik bij mijn bericht voeg, is gemaakt door de dokter uit ons dorp, Aris Graftdijk.

Zigeuners

Zaterdagavond kreeg ons dorp bezoek van zigeuners. Ze kwamen met drie wagens en verbleven op een grasveld aan de rand van het dorp. Des zondags gingen honderden een kijkje nemen om het volkje gade te slaan. Ze waren haveloos en half gekleed. Op een van de wagens zat een vrouw een kind te voeden terwijl ze een pijpje rookte!

Bij de koudslachter hadden de zigeuners voor 10 gulden een gestorven koe gekocht. Met een handkar brachten ze het kadaver naar hun kamp. 't Was er een hak- en snijpartij van belang. De politie hield het volkje goed in de gaten, daar de zigeuners geen goede reputatie bezitten.

Je liefhebbende Plonia