Voorlopig afscheid

De veldfles van Arie, met boterhammen voor een hongerige werker.

Hardinxveld, 12 oktober 1913

Beste Anne Marie,

Het zal wennen zijn: niet meer elke week een schrijven van mijn achterkleindochter. Maar ik begrijp dat je het druk hebt, je hebt immers niet alleen je huishouden en gezin, zoals ik, maar ook nog een betrekking.

Het was me een genoegen met je te corresponderen. Mocht er in mijn leven of dorp iets bijzonders voorvallen, dan mag je een schrijven van mij tegemoet zien.

Fijn dat je nu over een eigen stukje moestuin beschikt. Arie en ik hebben dagelijks profijt van de onze. Vanmorgen heb ik nog een appel voor Arie uit onze boomgaard gehaald. Hij is vandaag bij een boer aan het werk. Ik heb zijn veldfles gevuld met koude thee en een flinke stapel boterhammen voor hem klaargemaakt.

Generaties

Het schrijven met jou heeft me ervan bewust gemaakt dat ik met mijn zorg voor Annigje ook investeer in mijn verdere nageslacht. Als zij goed opgroeit, kan ze later een goede moeder zijn voor jouw moeder. Goede daden werken door tot in latere generaties.

Een liefdevolle groet uit Hardinxveld,
Plonia.

Een ander project

Ottoland, 12 oktober 2013

Ha Plonia,

Mooi, die kousen van jou! Verwacht nou niet dat ik ook ga goochelen met vier breipennen. Ik ken mijn beperkingen. Niet dat het me nooit zou lukken, maar het ontbreekt me aan tijd. Bovendien: mijn moeder heeft voor mij heerlijke dikke sokken gebreid. Die draag ik in de winter over mijn gewone sokken, in plaats van pantoffels. Best kans dat mijn moeder van jou, haar opoe, leerde hoe dat moet, breien op vier pennen. Ik zal het haar eens vragen.

Fictief verhaal

Deze maand hoop ik de laatste hand te leggen aan jouw levensverhaal. Ik heb besloten dat de versie waaraan ik nu werk alleen voor familie beschikbaar komt. Maar mijn kennismaking en correspondentie met jou heeft zoveel informatie opgeleverd dat ik volop geïnspireerd ben voor een fictief verhaal uit jouw dorp en tijd. Dus dat wordt het volgende project...

De komende tijd zal ik je niet vaak meer schrijven. Ik wil me concentreren op het verhaal dat in mijn hoofd rijpt. Maar mocht je iets bijzonders te melden hebben: ik vind het leuk als jij mij af en toe nog eens schrijft.

Mini-moestuin

Voordat ik een voorlopig einde aan onze correspondentie maak, wil ik je nog even de foto's laten zien van het stukje moestuin dat ik heb 'veroverd'. Nadat twee sterke kerels de betonplaat uit onze achtertuin hadden verwijderd, heeft mijn vader van hardhout een perk afgebakend. Ik heb het zand eruit gegraven en er grond in geschept. Daar hield ik spierpijn en een voldaan gevoel aan over. Ik verheug me op het voorjaar, als ik mijn eigen groenten kan gaan verbouwen. Inspiratiebronnen zijn Plonia Loeve (jij dus!), het boekje 'Je eigen moestuin op 1m2' en de website van Jelle Medema:
http://www.makkelijkemoestuin.nl/

Je krijgt te zijner tijd een foto van mijn eerste oogst. Ik wil je bedanken voor alle verhalen die je me hebt verteld. Samen hebben we een eeuw overbrugd. Je bent een deel geworden van mijn leven. Mijn overgrootmoeder was je al. Maar dankzij onze correspondentie ben je niet langer een onbekende persoon op oude zwartwit foto's; je bent een vriendin en een inspiratiebron voor me geworden. En hebt me geholpen mijn eigen tijd met andere ogen te bekijken. Veel dank!

De betonplaat is eruit. Nu moet er eerst zand in, zodat de stratenmakers
hun werk kunnen doen.

De stenen liggen weer, het perk is afgezet en het grootste deel van het zand is eruit. Nue de rest van
het zand nog, en dan grond erin. 

Wat gaat het worden: broccoli, tuinkruiden, wortelen, tomatenplanten of...? In ieder geval pastinaak. En een paar
aardappelen. Sla wil ik ook. En o ja, radijsjes. Uien zou ik ook leuk vinden. Gelukkig heb ik nog een hele winter om
erover na te denken en me in de theorie van het moestuinieren te verdiepen.

Dag Plonia, het ga je goed!

Liefs, Anne Marie

Zelfgebreide kousen en najaarsverhalen

Mijn nieuwe kousen zijn heerlijk warm.

Hardinxveld, 5 oktober 1913

Beste Anne Marie,

Hierbij toon ik jou een foto van mijn nieuwe, zelfgebreide kousen. Nu de winter nadert heb ik een extra paar nodig. Ik heb ze gebreid van de beste kwaliteit wol en ben er best groots op.

Mestvarken

Het najaar is een mooi seizoen. Mijn kelder raakt voller en voller met oogst en het mestvarken van broer Izaak is prachtig vet. Volgende maand is het slachtmaand, dan zien we overal in het dorp de slagers aan het werk en verrijzen ladders met geslachte krulstaarten, opgehangen aan hun achterpoten, door midden gekliefd en open geklapt. Het levert een volstrekt symmetrisch geheel op, met aan weerszijden van de ladder een ribbenkast, en een voor- en achterpoot die koddig opzij steken. Als kind heb ik mij menigmaal verbaasd over de binnenkant van zo'n beest.

De darmen worden eruit gehaald en schoongemaakt, om er later de worst in te doen. Izaak heeft Arie en mij een paar worsten beloofd.

Appeltjesbrood
Je schreef me over appeltjesbrood. Zeker, dat ken ik. Niet dat ik het koop bij onze bakker, want het is duurder dan gewoon brood. Een enkele keer bak ik het zelf, als mijn bewaarappelen slechter worden, zodat ik er een goede bestemming voor moet zoeken voordat ze zó slecht zijn dat alleen het mestvarken ze nog lust. Dan heb ik het natuurlijk over een ándere big, want het beest dat nu bij Izaak rond scharrelt zit dan al in de pekel.

Woningnood

Worden de nachten bij jullie ook al kouder? Ik ben erg blij met de bescherming van onze knusse woning, temeer daar ik in de couranten lees over woningnood. Te Alblasserdam kreeg een huiseigenaar een huisje leeg, bestaande uit een kamer en een klein achterkamertje. Niet minder dan 26 sollicitanten meldden zich aan, waaronder een veertiental trouwlustigen. Ten slotte liet de eigenaar het huisje onder enigen van hen verloten. De overige dertien stellen moeten hun huwelijk uitstellen, of bij ouders intrekken.

Ik betreur het dat ik het verhaal dat je over mijn leven schrijft niet kan lezen, daar het ook mijn toekomst betreft. Mogelijk kun je mij het deel zenden dat de jaren tot aan 1913 beslaat? Je moet het mij niet euvel duiden dat ik nieuwsgierig ben.

Je liefhebbende Plonia

Jouw levensverhaal. En appeltjesbrood.

Appeltjesbrood met roomboter: een oud recept, maar
nieuw voor mij.

Ottoland, 27 september 2013

Ha Plonia,

Het is hoog tijd om je te vertellen over mijn vorderingen met jouw levensverhaal. Maar eerst iets anders: bakker Van der Grijn in ons dorp verkoopt sinds kort appeltjesbrood. Hij noemt het 'Teunies Appeltjesbrood' en bakt het naar een recept van een heel oude bakker uit Giessenburg, Gert Jan Bos. Deze bakker nadert de honderd werd me verteld. Dat betekent dat jij binnenkort zijn geboorte gaat meemaken.

Bakker Bos

Dikke kans dat de Giessenburgse bakker het recept voor appeltjesbrood van zijn vader kreeg. Dus als je bakker Bos senior een keer tegenkomt, bedank hem dan namens mij.
Bakt jullie bakker in Hardinxveld ook dergelijk brood?

Ik had het nooit op, brood met appel. En had niet verwacht dat het zo lekker zou zijn. Goede kans dat er in mijn oven binnenkort een geurig brood rijst met stukjes appel, rozijnen, suiker en kaneel. Vanmiddag, na een dag op de redactie, heb ik van Teunies brood een snee met veel roomboter voor mezelf klaargemaakt.

Niet alleen nostalgie

Vorige week was ik vrij, om aan jouw levensverhaal te werken. De afgelopen maanden was het schrijven af en toe een kwelling; het lukte me maar niet om de goede vorm te vinden. Tot een paar weken geleden. Inmiddels had ik ook acht van jouw kleinkinderen geïnterviewd. En een aantal andere personen. En stapels boeken gelezen over het leven in jouw dorp en tijd.

Na vele maanden onderzoek, tobben over de goede vorm, schrijven en schrappen, vloeiden de verhalen vorige week via het toetsenbord mijn beeldscherm op. Ik zag de appelboom achter jouw huis voor me, rook de stoofperen op jouw petroleumstel, zag je kleinkinderen rondrennen op klompen... En nee, het is niet alleen zoete nostalgie. Ook jouw leven kent hoogte- en dieptepunten.

Scherpe kantjes

Het wonderlijke is: dankzij de verhalen van jouw kleinkinderen lijkt het alsof ik jou beter heb leren kennen dan mijn eigen oma. Ik ken de scherpe kantjes van je karakter, je zorgen en angsten, weet wie je aardig vindt en wie niet, hoe je met een hand je kin ondersteunt als je naar bezoekers luistert... na maanden interviewen en schrijven is het me vertrouwd geworden.

Over een aantal weken gaat het verhaal naar de redacteur van een uitgever die belangstelling toonde. Ik hoop dat het klikt tussen die redacteur en jou, op papier dan.

Groet!
Anne Marie

Strijd over een zondagsschoolvertelling

Appeloogst uit mijn boomgaard.

Hardinxveld, 20 september

Beste Anne Marie,

Je mag mijn schortjes gerust gebruiken hoor. Ze zullen je vast goed staan. Ik kocht ze bij magazijn De Hoop in de Kelenstraat in Gorcum, voor een gulden per stuk.

Appelen

Bij jullie moet het inmiddels ook herfstig zijn. Ik houd wel van dit jaargetijde. De appelen in mijn boomgaard zijn prachtig rood gekleurd. Ik heb er al een aantal geschild en naar de bakker gebracht, zodat hij ze voor mij kan drogen op zijn oven.

De vroeger invallende schemering heeft ook zo zijn bekoringen. In het licht van de olielamp lezen Arie en ik 's avonds nog wat. En we bespreken de laatste ontwikkelingen in dorp en kerk.

Voor een priksie

Over de kerk gesproken: er is enige onrust. Dominee Dekker heeft een onverkwikkelijk meningsverschil met de heer Verheul, die tot taak heeft de vertellingen op de zondagsschool te doen. Volgens de dominee, die geregeld komt luisteren, spreekt Verheul te 'Giessendams'. In de vertelling over Jozef heeft hij gezegd dat zijn broers hem 'voor een priksie' verkochten. Dat vindt de dominee niet eerbiedig genoeg. Nu dreigt Verheul zijn taak neer te leggen.

Zo, nu ga ik nog wat bonen schoonmaken voor het middagmaal van morgen. En Annigje moet ook nog naar bed gebracht.

Je liefhebbende Plonia

Schortjes die een tijdreis maakten

Ottoland, 13 september 2013

Een van jouw zondagse schortjes.

Ha Plonia,

Afgelopen maandag kreeg ik iets heel bijzonders: twee hagelwitte zondagse schortjes van jou. Ik kreeg ze van mijn tante Anneke, een van jouw kleindochters. Eerst heeft jouw dochter de schortjes zorgvuldig bewaard, daarna jouw kleindochter. Speciaal voor mij had zij ze gewassen en gesteven. Ongeveer honderd jaar oud moeten ze zijn, nog steeds kraakhelder wit, niet aangetast door motten of muizen. Ze overleefden de tijdreis van jou naar mij.

Zuinig

De aanschaf was een rib uit je lijf, dat kan niet anders. Maar op zondag moet je netjes zijn, ook achter je aanrecht en fornuis, en als je de zondagse pudding opdient. Dus de schortjes moesten er komen, toch?
Je wast ze voorzichtig, met de hand natuurlijk, behandelt ze met stijfsel als bescherming tegen vlekken en slijtage. Wat ben je er weergaloos zuinig op. Kun je me vertellen waar en wanneer je ze kocht?

Zelf heb ik maar twee kledingstukken die ouder zijn dan pakweg een jaar of vijf: mijn doopjurk en mijn trouwjurk. De rest van mijn kleding behoort ongeveer tot de categorie wegwerpartikelen; leuk totdat de mode verandert, en van een kwaliteit die met moeite een paar seizoenen doorstaat.

Vage vlekken

In de keuken bekeek ik mijn eigen schorten. De ene heeft hier en daar een rafelig randje, de andere is kreukelig. Allemaal hebben ze vage vlekken die er in de wasmachine niet helemaal uitgaan. Eigen schuld: had ik ze maar moeten beschermen met stijfsel, dan had het vuil niet in de textiel kunnen doordringen. Nee, het zijn geen schorten die mijn nageslacht gaat bewaren.

Over Mohammedanen - die wij moslims noemen: tulbanden dragen ze bij ons niet. Ook geen schoenen met krullende puntneuzen. De vrouwen dragen soms wel sluiers of hoofddoeken, sommige mannen lange jurken en petjes. Elke tijd en iedere cultuur heeft zijn eigen kleding, met of zonder stijfsel.

Mooie zondag morgen!
Anne Marie

Het angstaanjagend onweer

Als ik op 11 september jarig ben, doe ik mijn
lichte blouse aan.

Hardinxveld, 9 september 1913

Beste Anne Marie,

Hoe wonderlijk dat jij onweer niet noemt in jouw opsomming van zaken die jou angstig maken. Als het onweder in de nacht losbarst, staan Arie en ik op en gaan naar beneden. Ik sla mijn omslagdoek om en we doen sokken aan, zodat we in een paar tellen in onze klompen kunnen schieten. Lezen en praten doen we niet, wel bidden. Het tijdelijke kan zomaar omslaan in de eeuwigheid.

Niet geestdodend

Mijn huishoudelijk werk vind ik meestentijds niet geestdodend. Ik hoef er niet zo bij na te denken, daar krijgt men maar hoofdpijnen van. En ik ben er vanzelfsprekend niet de gehele dag mee bezig, want Annigje heeft verzorging nodig en ik ben ook veel buiten, in de boomgaard en op het land. Het werken als dienstbode kon mij veel minder bekoren.

Je schreef over grote en kleine angsten. Welnu, dat herken ik. Pas werd ik angstig wakker omdat ik droomde dat Annigje in de sloot achter ons huis was gevallen. Daarna kon ik de slaap niet meer vatten. Vorige week waren onze kippen ontsnapt. Weet je dat men daarvoor een boete kan bekomen van 5 gulden? Dat wil zeggen: als ze in andermans tuin geraken. Of men moet drie dagen in het gevang. Ook iets om bang van te worden.

Momenteel houd mijn naderende verjaardag mij bezig. Ik heb boerenjongens gemaakt, die ken je toch? Rozijnen op brandewijn.
Wat rest mij nog te schrijven? O, dat je gelijk hebt wat de erwt betreft. De natuur zit wonderlijk in elkaar. Zelf verwonder ik mij vooral over de spruit. Vele over elkander gevouwen blaadjes die tezamen kleine kooltjes vormen. En dan de wijze waarop zij zich lijken vast te klemmen aan de steel van de plant, als kleine apen in een palmboom.

Tulband op het hoofd

Van jouw bericht over dreiging van Mohammedanen stond ik te kijken. Vertel eens, heb je er wel eens een ontmoet? Dragen zij een tulband op hoofd en schoenen met een opkrullende neus? Ik heb wel eens een prent gezien.

Je liefhebbende Plonia

Nieuwe en oude angsten

Het ontwerp van de peul verdient een prijs.
Lofprijs :-)

Ottoland, 3 september 2013

Ha Plonia,

Je vroeg naar dingen waarover wij ons zorgen maken. Nu weet ik niet wie je met 'wij' bedoelt, maar zelf maak ik me zo nu en dan zorgen. Meestal 's nachts, als ik niet kan slapen, wat gelukkig niet vaak voorkomt.

Top vijf van grootste angsten:

* Dat mijn meiden iets overkomt in het verkeer of door toedoen van kwaadwillenden.
* Dat een persoon om wie ik geef erg ziek wordt, of door ander onheil wordt getroffen.
* Dat de fanatieke islam in Europa voor ellende gaat zorgen, net als elders in de wereld.
* Dat mijn meiden verkeerde keuzes maken, met nare gevolgen voor hen - en dus ook voor mij; we zijn verbonden.
* Dat omstandigheden mij ooit zullen dwingen geestdodend werk te doen, of nog erger: met onsympathieke collega's samen te werken.

Drie van de vijf angsten zijn van alle tijden. Die zul je herkennen. De laatste en de eerste helft van de derde moeten jou vreemd in de oren klinken. Mijn derde angst kan ik duidelijk maken met een krantenbericht uit oktober 2010: 'Taliban dreigen met aanslag in Nederland' stond erboven. Samengevat was de boodschap van een fanatieke moslim: 'Als Nederland nadelige wetten voor moslims goedkeurt, zullen moslims uit andere landen actie ondernemen om hun broeders te helpen'.

Saai

En geestdodend werk? Ik durf het bijna niet te zeggen, maar poetsen, boenen, wassen en schrobben, ik vind het zó saai. Als ik dergelijk werk lang moet doen, wordt alles grauw in mijn hoofd.

Wat overigens gek is: wakker liggen doe ik eerder van kleine dan van grote angsten: mijn te volle agenda, een minder prettige opmerking van iemand, een klus die ik moet klaren. En dus niet omdat ik denk: stel je voor dat mijn man ernstig ziek wordt. Ik ben bang voor het grote, maar maak me druk over het kleine. Heb jij dat ook?

Briljant ontwerp

Je schreef over erwten doppen. Dat wilde ik ook wel eens meemaken, dus ik ben op zoek gegaan naar een groentenboer die peulen verkocht. In de zon, met de papieren zak op schoot, opende ik één voor één de groene envelopjes. Wat een ervaring! Het ontwerp van de peul is geweldig. Een ontwerper zou er een designprijs mee kunnen winnen. Ik bedoel: een prijs voor de fraaie vormen, de functionaliteit, de doeltreffendheid. En die kleine navelstrengetjes waarmee de erwten aan de peul verbonden zijn: briljant.

Nog iets anders: heeft Arie al een nieuwe koper gevonden voor zijn hoepels?

Hartelijke groet,
Anne Marie

Een strop in de hoepelmakerij

Hardinxveld, 26 augustus 1913

Met een kloofhamer splitst Arie de latten in drieën.
 Verder zie je hier hoepels in allerlei maten.

Beste Anne Marie,

Afgelopen nacht heb ik slecht geslapen. Ik had gelezen over de Balkanoorlog. De krant schreef dat 'het Damocleszwaard in de vorm van een Europeeschen oorlog lang aan een zijden draad gehangen heeft'. Dat het zwaard niet gevallen is, schijnt het werk van keizer Wilhelm te zijn geweest. Ik zal je niet vermoeien met het politiek gekrakeel, maar angstaanjagend is het allemaal wel.
Vertel me eens, zijn er zaken waarover jullie je zorgen maken?

Een strop

Arie had toch zulk een tegenslag vandaag. Hij had een lading hoepels gereed voor een zijner klanten en liet deze bezorgen met paard en wagen. Maar nu heeft de klant de lading afgekeurd. Arie moest de vrachtrijder betalen voor zowel de heen- als de terugreis en kon de zending weer terugnemen. Hij was er verslagen van.

Pudding met pruimen

Om hem wat op te beuren heb ik hem het laatste stuk pudding voorgezet, wat nog over was van de zondag. Omdat er geen bessensap meer was, had ik er pruimenmoes bij gemaakt. Je kunt het geloven of niet, Arie verliet de tafel goedgeluimd. 'Ik zal toch heusch een andere goede klant voor mijn hoepen vinden', zei hij. Aangezien hij een goede handelaar is, heb ik daar alle vertrouwen in.

Erwten

Vanmiddag heb ik erwten gedopt. Het was hoog tijd om ze te plukken, want als men ze te dik laat worden, smaken ze melig. Kleine Gerrit hielp me. Hij vindt het leuk om de erwten uit de peulen te peuteren. Natuurlijk rolden er herhaaldelijk een paar over de vloer, tot grote vreugde van Annigje. Welnu, het kan geen kwaad als ze er enkele in haar mond stopt.

Jouw pruimencake zag er prachtig uit. Ik zou bijna mijn kolenfornuis gaan aanmaken, zodat ik er ook een kan bakken. Helaas is de pruimentijd voorbij als de tijd voor kolenvuur weer aanbreekt. En voor 't bakken van een enkele taart zijn de kolen toch echt te duur.

Dubbele zegen

Een goed idee om je ouders pruimen te schenken. Bij ons eet de ganse familie mee van de opbrengst. Dat is ook noodzaak hoor: we kunnen de oogst immers niet laten bederven in de kelder. Bovendien krijgen wij van anderen ook weer van alles. De ene keer een verse vis, de andere keer een worst van 't geslachte varken of groenten die wij zelf niet hebben.
Gedeelde oogst is dubbele zegen.

Je liefhebbende Plonia

Vijf ideeën voor een mooie pruimentijd

Ottoland, 20 augustus 2013

Mijn pruimencake, zonder de make-up van E-nummers.

Hoi Plonia,

In ons dorp woont en werkt een appelboer die voorafgaand aan de appeloogst pruimen verkoopt. Bij hem kocht ik een flinke zak van dit fruit, en moest denken aan jou en je boomgaard. In gedachten zag ik je met een mand onder de trossen blauwpaarse vruchten door lopen, je rokken achter de band van je schort geslagen, om te zorgen dat ze niet nat worden van het bedauwde gras.

Pruimencake

De pruimen waren zoet en sappig, zónder de make-up van E-nummers. Ze inspireerden me tot het bakken van een pruimencake, heel eenvoudig met bloem, boter, bakpoeder, ei en suiker. Jij zou hem ook gebakken kunnen hebben, als je het kolenfornuis in de zomer niet zou hebben uitgelaten.

Appeloogst

Over een week of twee begint bij dezelfde Ottolandse boer de appeloogst. Hij heeft dan een appelsoort die je bij die grote kruideniers van ons niet ziet: mantet. Het lekkerste ras dat ik ken. De appel is maar enkele weken verkrijgbaar, dus het is een oogst die ik in mijn agenda zet.

Ik hou van producten die maar een klein deel van het jaar verkrijgbaar zijn. Ze zorgen voor afwisseling, accentueren de seizoenen. Daarom koop ik geen pepernoten in augustus, ondanks dat winkels ze in die zomermaand al rustig aanbieden, hijgend naar meer winst.

Eerbetoon aan het seizoen

Jij leeft nog veel meer in de seizoenen dan ik. En je haalt eruit wat erin zit. Jullie moeten wel, om te overleven. Oogsten is verwerken, delen en conserveren; niets gaat verloren. Net als jij wil ik van deze pruimentijd iets moois maken, als eerbetoon aan het seizoen. Ook om ervoor te zorgen dat de zomer niet voorbij vliegt terwijl ik achter de computer uren maak.

1. Ik ga genieten van mijn pruimencake.
2. Volgende week wil ik pruimecompôte maken en in een paar potten doen, zodat we in de winter kunnen nagenieten.
3. Mijn ouders ga ik een zak Ottolandse pruimen cadeau doen, zoals jij jouw familie laat meegenieten van jouw oogst.
4. Met mijn camera leg ik pruimen vast, in de boomgaard, in een schaal, bij de boer en in mijn keuken. Stillevens uit augustus.
5. En nu ga ik even onder mijn appelboom zitten en doen alsof het een pruimenboom is. Onthaasten noemen wij dat.

Appelboer

Maar eerst nog iets over de appelboer die nu pruimen aanbiedt: hij verkoopt zijn fruit rechtstreeks vanuit zijn boomgaard. Alleen al voor de geur in zijn voorraadschuur ga ik erheen. Midden tussen alle kisten met appels (nu pruimen) staat een weegschaal. Een scholier weegt af wat je hebben wilt: handperen, moesappels of handappels, voor ouderwetse prijzen.
Je moet weten: winkeliers proberen bij ons niet alleen een product, maar ook beleving te verkopen. Het mooie is dat deze sobere appelboer die winkeliers in al zijn eenvoud overtreft.

De kisten pruimen van appelboer Dick van Tienhoven in Ottoland.

De voorraadschuur/verkoopruimte van de Ottolandse appelboer, met op de achtergrond de boomgaarden.

Groet!
Anne Marie

Een zomers bericht

De zomer brengt zoveel schone pracht... bloemen, vruchten, jonge dieren.

Hardinxveld, 15 augustus 1913

Beste Anne Marie,

Het is overal zomer: in mijn boomgaard, mijn moestuin en ook in mijn kelder! Aan het einde van de winter raakten mijn Keulse potten leeg en ook de voorraad gedroogde etenswaren raakte op. 't Was gewoon deprimerend om ernaar te kijken.

Stilleven

Maar nu zou je in mijn kelder een fraai stilleven kunnen schilderen. Er staan schalen met blauwpaarse pruimen en manden met kleurige groenten: oranje wortelen, rode bieten en groene bonen. Spoedig zal ik weer oogst inmaken.

Het is een genot om door mijn boomgaard te wandelen. De takken van de pruimenboom zijn zwaar van de vruchten. En dan de smaak... Annigje vindt ze ook heerlijk. Het sap loopt langs haar kin als ik haar ervan laat eten. Ik heb ook pruimenmoes gekookt. Nog een aantal weken en de eerste appelen kunnen geoogst worden. En de stoofperen.

Zacht, zoet en ijskoud

Banketbakkerij Van Mourik in Gorinchem adverteert met 'Echte Vanille Roomijs'. Hoe zou dat toch smaken? Bij ijs denk ik aan de winter, aan iets wat hard is en bevroren. Men zegt dat het ijs van de bakker zacht en zoet is, maar toch ook ijskoud. Wonderlijk, vind je niet? Maar och, wij hebben geen ijskast. Bovendien: 10 centen uitgeven aan een lekkernij, zomaar, neen, dat doen wij niet. En lekkerder dan mijn zoete pruimen kan zulk ijs toch haast niet zijn?

Dan heb ik nog een bericht uit de Nieuwe Gorinchemse Courant van gisteren voor je, dat jou zal verheugen. Het betreft het besluit van de Provinciale Staten van Zuid-Holland om ook vrouwen in besturen op te nemen. Welnu, daar wij ook een Koningin hebben, ben ik de laatste tijd geneigd te denken dat het geen kwaad zal kunnen.

Veel dank voor jouw impressie in geuren en geluiden. Maar wat is nu toch een 'ecologisch schoonmaakmiddel'? Arie denkt dat je 'economisch' bedoelt. Dan zal het wel zeer voordelig zijn.

Je liefhebbende Plonia

De geur van zaterdag

Het zaterdagse ontbijt heeft meer geuren dan het
snelle doordeweekse.

Ottoland, 10 augustus 2013

Hey Plonia,

Wat leuk, jouw dag in geuren en geluiden. Natuurlijk krijg je van mij ook impressie, maar niet van een doordeweekse dag; de gemiddelde werkdag is nogal arm aan geuren, en het scala aan geluiden is beperkt. Het ratelen van vingers op toetsenborden, rinkelende telefoons, pratende mensen, dan heb je het wel gehad.

Je krijg van mij een zaterdag:

De ochtend:

Het piepen van het brievenbusklepje, de plof van de krant op de mat, ergens buiten loeien koeien. Gedempt door een tussenmuur: het klaterende geluid van een buur die zijn/haar blaas leegt, midden in de zwanenhals van de toiletpot.
Krakende treden van de trap: oudste dochter die naar haar werk gaat.
Ontbijt: de geuren van geroosterd brood, kersenjam, kruidige thee, zoete hagelslag, een friszure kiwivrucht. Ritselende krantenpagina's, de waan van de dag.
Tanden poetsen in een wolkje pepermuntgeur. De zachte wang van mijn jongste tegen de mijne: ochtendknuffel.
Zeeppoeder, frisser dan mijn wasgoed. Het monotone brommen van mijn wasmachine. De muffe lucht van een volle stofzuigerzak, het zoemen van mijn stofzuiger. De geur van citroenen in mijn ecologische schoonmaakmiddel, het plonsen van een spons in warm water. Een rinkelende mobiele telefoon: weekenddienst voor de krant. Het ratelen van mijn toetsenbord.

De middag:

De scherpe geur van een aangebrande tosti, toch nog lekker na verwijdering van het zwarte deel. Een gillend kind in de speeltuin achter ons huis. Het starten en grommen van de auto. Zoef, een passerende trein. Ruisende wind in bomen langs de rivier, klotsende golven op basaltkeien, net als honderd jaar geleden, bij jou in Hardinxveld. Ritselend gras, een mekkerend schaap. Ruimte.

De avond:

De geur van gebraden vlees die de huiskamer in waait, en van wijn in mijn glas. Gitaarspel van een huisgenoot. De lach en stemmen van vrienden. Daarna: alleen nog de stem van mijn man, en buiten de krassende roep van een overvliegende reiger. De stilte van de slaap. Een krakende traptree: een dochter komt thuis. Ik ben weer wakker.

Groet!
Anne Marie

Een dag in geuren en geluiden

Ik hou van de geur van paardenlijven, die ik associeer met kracht en warmte.

Hardinxveld, 7 augustus 1913

Beste Anne Marie,

Leuke Winkel van Sinkel, de winkel die je bezocht. Nu moet je weten dat ik niet zo makkelijk geld uitgeef hoor. Ik koop alleen het hoognodige. Gebaksvorkjes bezitten wij niet eens.

Om jou te helpen je een voorstelling te maken van mijn leven, heb ik een schets in geuren en geluiden voor je gemaakt, van een willekeurige dag uit mijn leven. Wil jij dat een volgende keer ook eens doen, van een dag uit jouw leven? Onze dagen bestaan tenslotte niet uit louter woorden, maar ook uit zintuiglijke indrukken.

De ochtend:

Hanengekraai en het koeren van duiven op mijn dak. Een blaffende hond op de dijk, het ratelen van karrenwielen. De geur van rook en brandend aanmaakhout als ik mijn kolenkachel aansteek - in de winter - in de zomer de geur van petroleum als ik mijn ketel op het oliestel zet. De reuk van verse koffiebonen in mijn molen. Het mekkeren van mijn geit, de geur van geitenmelk. De friszoete geur van geschilde wilgenstokken in de hoepelmakerij van Arie. Paardenmest op de dijk, waar mussen nog een paar onverteerde haverkorrels uit pikken. De geur van paardenlijven als de groentenboer en de kolenboer met hun wagens passeren.

De middag:

De geur van verse knobbelbonen in mijn pan, ruikend naar zomer. De pittige lucht van gebakken spek. Als ik mijn borden en pannen was: geschaafde sunlightzeep, fris en welriekend.
Boenwas brengt de geur van eucalyptus in mijn neusgaten, wanneer ik mijn meubelen poets. En dan: de geur van een regenbui op de aarde van mijn moestuin. De zang van een merel. De kattaklop van een gallopperend paard op de dijk. Koffiebonen, gekookte geitenmelk. De prikkelende geur van vaders kolenvuur in zijn smederij. Het bosje lathyrus bij moeder op tafel, zoet en fris. Het klang klang van de koperslager die bij hem in dienst is: hij geeft vorm aan een ketel.

De avond:

Kaas, roomboter en vers brood, geuren die mijn eetlust opwekken. Zure zult, zurig en kruidig. Het tikken van mijn breinaalden. Een bries door het open raam die geuren van een passerende hooiwagen meebrengt. De zang van een lijster. Havermoutpap voor het slapengaan, met geuren van graan en melk. Het ritselen van onze gesteven lakens. In de verte een uil die roept: oehoe. De geur van kampoerfoelie onder het open slaapkamerraam, het zoemen van een mug. Klets!

Het was een mooie dag.

Je liefhebbende Plonia

Nostalgie op enkele vierkante meters

Ottoland, 2 augustus 2013 

Het leven van weleer: Sunlight zeep, blauwsel,
stijfsel, oude blikken en voorwerpen van emaille.

Hey Plonia,

Ik weet niet hoe ik de suffragettes van de 'eerste feministische golf' moet beoordelen. Ik heb wel begrepen dat ze - in mijn ogen - soms wat doorsloegen. Ergens las ik dat een groep Engelse suffragettes in 1913 een keer met boksbeugels en ploertendoders naar het huis van de premier in Downingstreet trok. Ze vochten met agenten, van wie er verscheidene gewond raakten. Niet zo vreemd als er dan een paar in een gevangenis terechtkomen.

Fanatici

Het is de vraag hoe het met rechten voor vrouwen zou zijn gegaan zonder dergelijke acties. Meestal roepen fanatici eerder weerstand op dan dat ze iets bewerkstelligen, is mijn indruk. Maar dat er vrouwen waren die hun nek uitstaken, dat vind ik bewonderenswaardig. De suffragette over wie jij me schreef hadden ze best wat netter mogen behandelen, dat ben ik met je eens.

Geld uitgeven

Ik was je nog een antwoord schuldig op jouw vraag naar het verloop van de recessie bij ons. Daarover bereiken ons tegenstrijdige berichten. Het laatste wat ik hoorde is dat de werkloosheid in Europa afneemt, dus vanmiddag ben ik maar eens wat geld gaan uitgeven. Waaruit je kunt opmaken dat het met ons zo slecht nog niet gaat.

Ik kocht een paar oude gebaksvorkjes in een winkel waarin jij je thuis zou voelen, op Dorpsstraat 64 in Hoogblokland. Elke vrijdag en zaterdag kun je er snuffelen tussen spullen uit, wat wij noemen, 'grootmoeders tijd'. Alsof mensen in jouw tijd als grootmoeder werden geboren...

Hieronder nog twee foto's:

Liefs,
Anne Marie

Het verhaal van een suffragette

De jurk die ik als dienstbode droeg.

Hardinxveld, 30 juli 1913

Beste Anne Marie,

Pieter is er groots op dat zijn bestekbak door jou nog altijd gebruikt wordt. Hij vraagt zich af of jij er verzilverd eetgerei in bewaart, want bij hem heeft het idee postgevat dat jij in grote weelde leeft.

Hongerstaking

Vandaag hoorde ik over suffragettes in Engeland die een strijd leveren op leven en dood om vrouwenkiesrecht te bewerkstelligen. Een aantal van hen is in 't gevang gezet en in hongerstaking gegaan. Nu schijnt het zo te zijn dat zij met een buis in de neus worden gedwongen melk te slikken.

Een van de vrouwen heeft na haar vrijlating beschreven hoe dat was: gevoed worden door een buis via neusgaten en keel. Ze schreef:

'Het was heel pijnlijk, mijn trommelvliezen leken te barsten, ik had een vreselijke pijn in mijn keel en op de borst. Het buisje werd 20 centimeter ver naar binnen geduwd. Ik werd gedwongen op bed te gaan liggen en vastgehouden. Er waren twee dokters: de ene stond op een stoel en hield een trechter vast, de andere duwde het buisje in mijn neusgaten.'

Na de behandeling voelde ze zich slap en had ze veel pijn op de borst, in haar neus en oren.

Een vreselijk relaas vind ik het. Ik hoorde het van Aagje Hoogendoorn, de strijdster voor vrouwenkiesrecht bij ons uit het dorp. Al eerder schreef ik je over haar. Nu kan men veel over Aagje zeggen, maar niet dat ze leugens vertelt.

Sociale kwestie

Begrijp jij nu dat deze vrouwen zoveel over hebben voor een stembiljet op hun eigen naam? Zelf vind ik het belangrijker dat mevrouwen hun dienstbodes goed behandelen en bazen hun werknemers. De sociale kwestie weegt voor mij zwaarder; men kan beter iets doen tegen te lage lonen en slechte behuizing van arme lieden.

Gelukkig ben ik zelf door mijn meeste mevrouwen goed bejegend, als dienstbode. Hierbij zend ik je ook een foto van de jurk en schort die ik als dienstbode droeg. Keurig nietwaar?

Je liefhebbende Plonia

Naar verborgen verhalen moet je vrágen

Ik moet het bestekbakje repareren; het plankje
 aan de achterkant is losgeraakt en verdwenen.

Ottoland, 25 juli 2013

Ha Plonia,

Er zijn mensen die zichzelf elke avond de vraag stellen: wat heb ik vandaag geleerd? Ik hoor niet bij die mensen. Maar ik heb vandaag wel twee dingen geleerd. Na werktijd.

Het eerste leerde ik toen ik aan het einde van de middag, terwijl ik eigenlijk eten moest gaan koken, zwetend een bestekbakje stond te schuren. Het bijzondere is dat die bestekbak nu ook bij jou in de keuken staat. Dat is het leuke van tijdschrijven: we leven in parallelle werelden. Maar dat is niet wat ik leerde.

Houtsnijwerk

Het bestekbakje dat ik vanmiddag in mijn handen had is hetzelfde als het bakje dat jouw broer Pieter voor jou maakte. Ik weet dat hij lange dagen maakt in de smederij. Hij moet het bakje dus gemaakt hebben op winteravonden, in het licht van de olielamp. In de zijkanten heeft hij met heel veel geduld keurige stervormige figuren uitgesneden, zoals je weet.

Wat leerde ik? Dat jullie 's avonds veel productiever zijn dan een heleboel mensen bij ons. In plaats van achter een beeldscherm plaats te nemen, maken en repareren jullie van alles. Dat vind ik leuk.

Met een twist

Ooit, vele jaren voordat wij elkaar begonnen te schrijven, verfde ik het bakje wit. Nu wilde ik het in oude glorie herstellen en besloot het blank te schuren. Totdat ik vanmiddag zag dat de sterfiguren juist heel mooi uitkomen als ik de dieper liggende delen wit laat. Het is nu een antiek bakje met een hedendaagse twist, eh... een hedendaags accent.

Vragen over vroeger

Het tweede dat ik leerde houdt verband met het boek over jouw leven. Bijna dagelijks werk ik er even aan. En mail ik mijn moeder met nog meer vragen over vroeger. Honderden vragen heb ik haar al gesteld. Ik leerde daardoor dat je een heel leven vaak in iemands nabijheid kunt zijn en desondanks heel veel niet weet over die ander.

Wat leven we als mensen eigenlijk langs elkaar heen. Hoeveel vragen stellen we elkaar, hoe vaak luisteren we naar elkaars herinneringen? Te weinig dus. De mooie verhalen liggen voor het oprapen.

Liefs,
Anne Marie

Wandeling naar familie

Hardinxveld, 20 juli 1913

Mijn broer Han Weppelman is smid in Giessendam.

Beste Anne Marie,

Bij ons is het momenteel zo warm niet, nog geen twintig graden, dat kan ik wel voelen. We hebben zelf geen thermometer en de kranten vermelden de temperatuur doorgaans niet. Daarin leest men deze dagen: 'weinig verandering van temperatuur.'

Sproeiwagens

Er valt met regelmaat regen, zodat de onverharde wegen niet erg stoffig zijn. De sproeiwagens hoeven niet vaak te rijden.

Maar of het nu een mooie zomer is of niet, het is altijd beter dan de winter, die zoveel grimmiger zijn kan. In de zomer krijg ik van de was doen geen kloven in mijn handen en ik hoef niet met kolen te sjouwen. Het huis blijft schoner nu de kachel niet brandt.

Wandeling

Graag zou ik eens naar mijn broer in Nieuw-Lekkerland gaan, maar dan loopt men toch al gauw bijna vier uren. Ik heb het in 't verleden wel gedaan, maar toen had ik Annigje nog niet. Daar ik voor haar geen kinderwagen bezit, zie ik er maar vanaf. Het is een mooie wandeling hoor, ik kan het je aanraden. Over de dijk tot aan Papendrecht en dan door de polder, waar nu leeuweriken boven het hooiland zingen en zwaluwen hun vliegkunst tonen. Zeker, ik houd van de zomer.

Ik denk dat ik komende week maar eens naar mijn broer Han wandel, dat is een aangenaam tochtje. Hij woont in Giessendam, zo ver kan ik Annigje op de arm wel dragen. Ik heb nog een fraaie foto van Han, die voeg ik bij mijn schrijven.

Balkanoorlog

Je hebt nog niet geantwoord op mijn vraag naar de economische situatie bij jullie. Bij ons zijn er ook redenen tot zorg. Op de Balkan duurt de krijg nog altijd voort. Servië, Montenegro, Griekenland, Bulgarije, Turkije, Roemenië; er zijn zoveel landen bij betrokken. De krant schreef dat Bulgarije snakt naar vrede en bij Rusland om tussenkomst bedelt. Diplomatie zou een Balkanverbond kunnen opleveren, maar Oostenrijk wil geen sterke statengroep aan de zuidgrens. En Duitsland is een bondgenoot van Oostenrijk, dus men kan zich zonder moeite een oorlog voorstellen die verder uit de hand loopt. Nu praat ik de kranten maar na hoor, want veel verstand heb ik er zelf niet van.

Nu ga ik onkruid wieden, want straks is Annigje weer wakker van haar middagslaap.

Je liefhebbende Plonia

Zomeravonden

Heerlijk koel water van de Oostzee in Denemarken.
Een foto die ik maakte in 2005.

Ottoland, 18 juli 2013

Ha Plonia,

Het is warm bij ons. Weer om in een hangmat te liggen en niets te doen. Op het werk hebben we airconditioning: een apparaat dat ervoor zorgt dat het binnen een koele voorjaarsdag lijkt, terwijl buiten de lucht trilt boven het wegdek.

Bij ons in huis is het nu 24,7 graden. Ik heb vizioenen van een koele zee en heel veel vanille-ijs in een hoorntje.

Bikini

Veel mensen trekken naar het water van rivieren, meren of de kust, als ze niet hoeven te werken tenminste. Op straat lopen mensen schaars gekleed rond, ook meisjes en vrouwen. Die mogen bij ons ook zwemmen, dat vertelde ik je al eens. Niemand vindt dat onzedig. Ze dragen vaak zwemkleding die nog bloter is dan een badpak: een bikini. Niet schrikken: die bestaat uit een soort onderbroek aan de onderkant en twee driehoekjes stof aan de bovenkant. Daartussen zit dus een blote buik. Vertel dat maar niet verder.

Zomeravonden

Ik geloof dat ik het meest van het voorjaar en de herfst hou, al kan ik van zomerse dagen ook heel erg genieten. Maar werken als het warm is, dat vind ik nooit zo'n succes. Wel hou ik van zomeravonden aan de rivier, met een ondergaande zon boven het water. En van zomerochtenden in de polder, waar hazen rondrennen en bijen zoemen boven bermbloemen. En ook van maaltijden in de tuin, met vrienden of familie, een beetje wijn en zonder haast.

Waar houd jij van in de zomer? Daar ben ik erg benieuwd naar!

Liefs,
Anne Marie

Over varkens en houten vaten

Op het station zag ik vandaag enkele vaten met
ijzeren banden. Broodroof voor mijn Arie.

Hardinxveld, 12 juli 1913

Beste Anne Marie,

In Hoornaar is bij verscheidene landbouwers de gevreesde vlekziekte onder de varkens uitgebroken. Nu hoop ik maar dat de varkens in ons dorp ervoor gespaard blijven. 't Varken van broer Izaak begint juist zo prachtig vet te raken. En Izaak heeft ons een paar smakelijke worsten beloofd, als het straks slachtmaand is.

Strijd op de Balkan

Op de Balkan wordt nog steeds gevochten. Soms maak ik mij daarover zorgen. Er zijn lieden die zeggen dat deze brandhaard zich nog eens zal uitbreiden. De hospitalen in Belgrado zijn ontoereikend voor de grote aantallen gewonden, meldt de courant. En 't schijnt dat de Turken Adrianopel op de Bulgaren willen heroveren.

Arie maakt zich drukker over de kuipers die ijzeren hoepels voor hun vaten gebruiken. 'Het is broodroof', zegt hij. Natuurlijk zien wij liever dat kuipers de hoepels uit onze hoepelmakerij gebruiken voor het bijeen houden van de duigen.

Zon achterna

Je schreef me over de zigeuners. Welnu, het spijt mij dat ik niet erg lovend over dit volkje zijn kan. Wij hebben daarmee in ons dorp nare ervaringen. Laatst had een zigeunerin wasgoed geroofd van een bleekveld nabij de Giessen. Ooit las ik ergens een uitspraak van een zigeuner: 'De zigeuners trekken de ondergaande zon achterna om tijd te winnen op de dag en de dood'. Als ik weer eens mensen van dit volkje door ons dorp zie trekken, moet ik daaraan vaak denken. Ik vind het maar dom dat zij een wagen verkiezen boven een huis en eigen haard.

Het is een rommelig schrijven geworden. Dat moet je me maar niet kwalijk nemen. Hoe is het met de recessie bij jullie? Ik hoop dat men nog geen gaarkeukens heeft moeten openen?

Je liefhebbende Plonia

Een haveloos en half gekleed volkje

Een zigeunerwagen in het Weald and Downland
Open Air Museum in Engeland.

Ottoland, 8 juli 2013

Hoi Plonia,

Wat zou ik die zigeneurs in jouw dorp graag gezien hebben. Zoals jij ze beschrijft ken ik ze alleen uit films en boeken: rondreizend in kleurige wagens, levend als vrijgevochten avonturiers.

Ach, natuurlijk moet ik het niet romantiseren. Ook bij ons, in 2013, horen ze in veel landen bij de armste mensen van de bevolking. En als ik de kranten van honderd jaar geleden bekijk, word ik niet vrolijk van de manier waarop er bij jullie tegen hen wordt aangekeken.

Zigeuners in Sleeuwijk

In 1909 konden zigeuners in Sleeuwijk voor weinig geld het vlees van een koe kopen, net als in jouw dorp. Ook hier ging het om een gestorven koe die door de koudslachter voor weinig geld werd verkocht. De zigeuners zeiden dat ze de hele winter in Sleeuwijk zouden blijven als ze nog zo'n koe zouden kunnen kopen. Het Advertentieblad voor Gorinchem en omstreken schreef dat het maar te hopen was dat er in Sleeuwijk geen koeien meer zouden sterven, 'anders raakt men hen hier nooit kwijt'. Met 'hen' bedoelde de journalist de zigeuners, niet de koeien...

Vet-harig volkje

Nog minder politiek correct was de Nieuwe Gorinchemsche Courant in 1901. Die krant schreef: 'Nieuwendijk, 5 juli. Gisteren passeerden hier twee wagens met zigeuners. Het haveloos en half gekleed, bruine, zwart, schunnig, vet-harig vuile volkje had veel bekijks (...) De politie, dat spreekt vanzelf, hield op deze alles behalve te vertrouwen karavaan het oog.'
Is het voor jou gewoon dat er zo over deze mensen wordt geschreven?

Uit andere historische berichten maak ik op dat zigeuners in sommige dorpen niet eens de kans kregen om even te rusten. Herhaaldelijk lees ik dat de politie hen weer eens opdroeg om verder te trekken. De agenten begeleidden hen tot over de grenzen van het dorp.

Zigeunerfeest

Ik herinner me een vakantie in Frankrijk, in mijn kindertijd. Naast de camping had een grote groep zigeuners hun kamp opgeslagen. Op een avond ging ik er samen met mijn vader eens kijken. De zigeuners maakten vrolijke muziek, met violen en gitaren. Echte muziek, zonder elektrische versterking van het geluid. Ze dansten, lachten, kletsten, aten en dronken. Ik vond het er gezelliger dan op ons deel van de camping.

Liefs,
Anne Marie

Bezoek van zigeuners

Dirk Kop-en-Kont brengt vrachtjes van het station naar allerlei
afleveradressen in het dorp.

Hardinxveld, 3 juli 1913

Beste Anne Marie,

Dat de zeden in jullie dorp wat verwilderd zijn wisten wij reeds. Arie en ik keken er dan ook niet van op dat jullie zonder schroom jullie blote benen tonen. Maar dat jullie kunnen scheren zonder een kwast en scheerschuim te gebruiken, daarover verbaasden wij ons zeer! Ook mijn zuster Maartje, die een aantal dagen bij ons verbleef, was verwonderd.

Stationskruier

Maartje en ik haalden herinneringen op uit de tijd dat wij nog met elkander op zolder sliepen. 't Was genoeglijk om weer eens als gezusters samen te zijn. Maandag heb ik haar weer naar het station gebracht. Daar zagen wij Dirk Bakker, de stationskruier. Iedereen noemt hem Dirk Kop-en-Kont. De foto die ik bij mijn bericht voeg, is gemaakt door de dokter uit ons dorp, Aris Graftdijk.

Zigeuners

Zaterdagavond kreeg ons dorp bezoek van zigeuners. Ze kwamen met drie wagens en verbleven op een grasveld aan de rand van het dorp. Des zondags gingen honderden een kijkje nemen om het volkje gade te slaan. Ze waren haveloos en half gekleed. Op een van de wagens zat een vrouw een kind te voeden terwijl ze een pijpje rookte!

Bij de koudslachter hadden de zigeuners voor 10 gulden een gestorven koe gekocht. Met een handkar brachten ze het kadaver naar hun kamp. 't Was er een hak- en snijpartij van belang. De politie hield het volkje goed in de gaten, daar de zigeuners geen goede reputatie bezitten.

Je liefhebbende Plonia

De benen van moderne vrouwen

Toonbaar in de zomer... niet zonder
scheren en smeren.

Ottoland, 29 juni 2013

Hey Plonia,

Na een periode met veel bewolking en buien is het bij ons nu lekker zomers aan het worden. Dat heeft één nadeel: je moet opletten dat je benen een beetje toonbaar zijn. Ik bedoel: geschoren. Als vrouw dan, want mannen hoeven zich over dergelijke dingen niet druk te maken. Wat dat betreft is er in honderd jaar niets veranderd.
En het is ook leuk als je kuiten gebruind zijn, op z'n minst een beetje.

Blank vel

Dan hebben jij en de andere vrouwen in jouw dorp het makkelijk. Dankzij al jullie lange rokken en onderrokken is er toch nooit iemand die ziet hoe wit jullie benen zijn. Trouwens: bij jullie is het ook nog eens mode om blank vel te hebben.

Witte pootjes

Vanwege het mooie weer heb ik mijn 'gereedschapskist' tevoorschijn gehaald. Met zelfbruiner in een flesje, om ervoor te zorgen dat mijn benen niet lijken op de witte pootjes van jouw geit. Mijn ladyshave: een apparaatje waarmee je haartjes kunt afscheren. En een pot Zwitsal: vette zalf om ervoor te zorgen dat mijn vel er niet uitziet als het glazuur van verouderd vaatwerk.

Heel af en toe, als ik wat meer tijd heb en als het érg zomers is (eens in de twee à drie jaar vallen zulke momenten samen), lak ik mijn teennagels. Ken jij dat eigenlijk: nagellak? Dat is verf om je nagels een vrolijk kleurtje mee te geven. Staat leuk als je sandalen draagt.

Oksels

Wij scheren niet alleen onze benen trouwens. Ook onze oksels moeten haarloos zijn. Vorig jaar, of het jaar daarvoor, ontstond er ophef in de wereld van filmsterren omdat een paar diva's op een feest waren verschenen met ongeschoren oksels. In mouwloze jurken uiteraard. Denk je eens in: fotografen legden een paar vrouwelijke okselhaartjes vast!

Nou ja, bij jullie zouden die foto's ook voor een schandaal zorgen. Maar dan eerder vanwege de blote schouders.

Prachtige foto van Annigje trouwens! Om in te lijsten. Maar dat doe je natuurlijk ook.

Liefs,
Anne Marie

Verlies voor Abraham Kuyper

Onze Annigje. Ze is net zo lief als ze lijkt.

Hardinxveld, 27 juni 1913

Beste Anne Marie,

Vanmiddag kon ik de foto van Annigje bij de fotograaf gaan ophalen. Is het niet wonderlijk dat zo een foto precies laat zien hoe parmantig ze erbij zat toen de fotograaf haar vastlegde?

Geen vrouwenstem

Dinsdag waren er bij ons verkiezingen voor de Tweede Kamer. Er is iets voorgevallen wat jou zal interesseren. Mejuffrouw Taetske de Jong uit Amsterdam kreeg per abuis een oproep voor de verkiezing. In het gezelschap van enige kiesrechtvrouwen toog zij naar het stembureau. Maar je moet niet denken dat ze mocht stemmen hoor!

Herstemming

Hardinxveld behoort bij het kiesdistrict Gorinchem. De Liberalen kregen bij ons in Neder-Hardinxveld de meeste stemmen: 48,2 procent. De Anti-Revolutionairen van Abraham Kuyper kregen 46,6 procent van de stemmen. De SDAP moest genoegen nemen met 3,5 procent. Omdat het verschil tussen de grote rivalen te klein is, moet een herstemming volgen in ons district. Er zijn meer districten waarin dat nodig is.

In 't gehele land heeft de ARP heeft een gevoelig verlies geleden. Men is bang dat dit ook na de herstemmingen zo zal blijven. De SDAP komt een stuk krachtiger uit deze strijd dan zij voorheen was. Arie flink te mopperen op de socialisten.

Ik dacht dat deze zaken jou als stemgerechtigde vrouw zullen interesseren, daarom schrijf ik je dit alles.

Je liefhebbende Plonia

Een boek over Plonia

Plonia als oude vrouw, bij de voordeur
van haar dijkwoning.

Beste blogbezoekers,

Het boek over Plonia's leven vordert. Interviews met haar kleinkinderen, archief- en literatuuronderzoek, informatie uit musea en oude foto's leveren een mooi verhaal op over een vrouw die werd geboren in een tijd die tegenstrijdige gevoelens oproept.

Nostalgie: het gevoel dat we iets belangrijks of dierbaars zijn kwijtgeraakt. (Maar wat dan?) Maar ook ergernis, vanwege de achtergestelde positie van vrouwen bijvoorbeeld. Of verbazing, over de manier waarop mensen moesten overleven en over ideeën die zij hadden.

Het boek is meer dan een relaas over iemand die twee wereldoorlogen en een grote crisis meemaakte.
Tijdens mijn onderzoek deed ik verrassende ontdekkingen over Plonia, mede dankzij familieleden van wiens bestaan ik niet afwist. Via social media en als gevolg van de media-aandacht die dit blog kreeg, kwam ik met hen in contact.
De persoonlijke herinneringen van Plonia's nageslacht zorgen ervoor dat mijn overgrootmoeder ook voor de lezer een persoon van vlees en bloed wordt, iemand die hen soms misschien doet denken aan hun eigen oma of overgrootmoeder.

Ik schreef Plonia's levensverhaal niet zomaar. Mijn persoonlijke drijfveer komt daarom óók aan bod in het boek. In een aantal fictieve ontmoetingen bevraag ik mijn overgrootmoeder over haar keuzes en overtuigingen.

Wil je graag op de hoogte gehouden worden over de vorderingen van het boek? Stuur dan een mailtje naar: plonialoeve@gmail.com. Over een aantal maanden hoop ik meer te kunnen vertellen!

Graag 'tot ziens' op dit blog.
Anne Marie Hoekstra

Het water-closet van de tandarts

Hardinxveld, 20 juni 1913

Het water-closet van onze tandarts.

Beste Anne Marie,

Prachtige beelden zond je mij uit Engeland. Ik heb ze ook aan vader en moeder en Neeltje laten zien. En aan Arie natuurlijk. We vinden het maar dapper dat jullie zo een verre reis hebben ondernomen.

Dat ze in het dorp waar jullie verbleven kolen stoken, verbaast mij niets. Het is een zeer goede brandstof. Wie hout stookt, moet zijn fornuis telkenmale opnieuw vullen; van kolen heeft men veel langer profijt.

Ontploffingen

Ik ben zeker blij dat mijn Arie niet in de mijnen hoeft te werken. In onze krant lezen we regelmatig over ontploffingen die de dood van vele mijnwerkers tot gevolg hebben. Journalisten schrijven over vrouwen en kinderen die zich bij de ingang van de mijn verzamelen, in onzekerheid over het lot van hun man en vader. Om dan te moeten toezien hoe honderden dode mannen door reddingswerkers uit de schachten naar boven worden gebracht... afgrijselijk.

Watercloset

Ik zou je nog een foto sturen van het water-closet van onze tandarts. Eerlijk gezegd ben ik eigenlijk niet jaloers op mensen die over een privaat met water-closet beschikken. Zij hebben onwelriekende geuren in hun woning.

Toen ik kleine Gerrit vertelde dat een water-closet van porselein wordt vervaardigd, keek hij me met grote ogen aan. 'Maar tante Pleuntje', zei hij, 'daar maakt men toch ook serviezen van?' Toen ik dat bevestigde riep hij uit: 'Maar dan is het alsof deze mensen hun behoefte doen op een reusachtige theekop!'

Je liefhebbende Plonia

De geur van Engelse kolenvuurtjes

Ottoland, 17 juni 2013

Ha Plonia,

Van dat lachgasverhaal van jou werd ik inderdaad niet vrolijk. Dat er bij jullie mensen zijn die voor het vak van tandarts kiezen, onbegrijpelijk. Gaat het met je zus alweer wat beter?

Mijn verhaal is een stuk leuker dan dat van jou. Ik ben net terug van een vakantie in de Engelse Yorkshire Dales. Het is daar prachtig. En de mensen stoken er nog kolen! Ook ons vakantiehuis, een cottage van natuursteen, had een kolenhaard. We hebben die natuurlijk een paar keer aangestoken. En in de dorpjes roken we overal de scherpe geur van kolenvuurtjes, wat ik geweldig vond. Want nu weet ik hoe het bij jou in het dorp ruikt als de mensen hun kachels en fornuizen stoken.
Deze keer krijg je meer dan één foto van me, omdat ik je graag wil laten zien hoe mooi Yorkshire is. En natuurlijk hoe de kolenhaard in ons vakantiehuis eruitzag.

Mijn jongste dochter schept kolen uit de opslag in de achtertuin.

Het dorpje Askrigg, waar ik zaterdag nog was.

Het landschap: glooiend en groen. Overal zie je schapen en muurtjes van natuursteen.

Voor wandelaars zijn er openingen in de muurtjes gemaakt.

Dankzij de vele beekjes, riviertjes, rotsen en niveauverschillen vind je overal in de Yorkshire Dales prachtige watervallen.

Het is jammer dat een reis naar Yorkshire voor jou net zo onwaarschijnlijk is als een reis naar 2013. Maar ik ben wel blij voor je dat je er niet woont, want de meeste mannen in de Dales van 1913 werken in de kolen- en loodmijnen.

Je schreef me over het nieuwe watercloset van jouw tandarts. De foto die je ervan hebt wil ik graag zien. Alvast bedankt.

Groet!
Anne Marie

Lachgas: niet om te lachen

Het apparaat waarmee de tandarts lachgas
toedient aan zijn arme patiënten.

Hardinxveld, 13 juni 1913

Beste Anne Marie,

Vanmiddag ben ik met mijn zus Neeltje naar de tandarts geweest. Ze moest een kies laten trekken. Oh, toen ik dat lachgasapparaat van de tandarts weer zag werd ik al onwel.

Kruidnagelolie

Ik herinner me nog goed dat er bij mij een kies moest worden getrokken. Wat werd ik náár door dat lachgas: duizelig en misselijk, en ik kreeg er hoofdpijn van. En dan de pijn in mijn kaak, op de plek van de getrokken kies. De kruidnagelolie die ik op mijn tandvlees moest doen hielp nauwelijks.

Neeltje en ik zijn allebei bang voor de tandarts. Welnu, ik ken niemand die dat niet is. Het was maar goed dat ik Neeltje vergezelde, want ze voelde zich zeer onwel na de behandeling. Heel langzaam zijn we naar haar huis gelopen, waar ik haar op bed heb gelegd.

Uitboren

Voordat Neeltje aan de beurt was, liet iemand een rotte kies uitboren. De tandarts heeft daarvoor een apparaat dat hij moet aandrijven met zijn voet. Het boren duurde wel een half uur. Ik heb mij laten vertellen dat een uitgeboorde kies wordt gevuld met kwik, koper en zink. Zou dat waar zijn?

Watercloset

Weet je dat onze tandarts een watercloset in huis heeft? Dankzij de geopende deur kon ik de porseleinen toiletpot zien staan. 't Is zoiets als een enorm grote, vreemd gevormde vaas. Zal ik je er eens een afbeelding van laten zien?

Het is toch eigenlijk onverteerbaar dat onze tandarts zich een luxe watercloset kan veroorloven dankzij onze kiespijnen.

Je liefhebbende Plonia

Saamhorigheid uit een vervlogen tijd

Ottoland, 9 juni 2013 

Het levensverhaal van Hannah Hauxwell
doet me aan jou denken.

Ha Plonia,

Een kind dat geen familie is laten delen in je moedermelk... dat vind ik een bijzondere vorm van burenhulp. Mooi dat moeders in jouw dorp met elkaar de baby van een weduwnaar of zieke moeder in leven houden.

Hannah Hauxwell

Momenteel lees ik een bijzonder boek over de Engelse Hannah Hauxwell. Ze wordt geboren in 1927 en blijft op haar 35ste alleen achter op een boerderij in een verlaten dal in Yorkshire. Dorpsgenoten en familie trokken weg uit het dal, of zijn overleden. Hannah heeft geen electriciteit en geen kraan. Haar verhalen over haar leven en jeugdherinneringen doen me steeds aan jou denken.

In de jaren zeventig, de dagen nadat er een documentaire over Hannah is uitgezonden, ontvangt de regionale omroep stapels post van kijkers. Zij zijn geraakt door de rustige, tevreden manier waarop Hannah haar leven leidt. Veel materiële zaken die de televisiekijkers onmisbaar zijn gaan vinden, kent Hannah niet eens. Mensen voelen zich beschaamd en ondankbaar als ze Hannah horen vertellen over haar sobere leven.

Geluk

Hannah waardeert haar leven, zorgt tevreden voor haar vijf koeien en wordt verdrietig bij de gedachte dat ze haar boerderijtje ooit zal moeten verlaten, als ze ouder wordt.
Door mijn correspondentie met jou weet ik al dat geluk niet afhangt van materie. Ook als je de was met de hand moet doen, melk van je eigen beesten komt en groenten van je eigen land, kun je gelukkig zijn, blijkt uit jouw verhalen.

Baldersdale, het dal van Hannahs jeugd, vertoont overeenkomsten met jouw Hardinxveld. In Baldersdale weten de mensen dat de enige hulp die ze op momenten van moeilijkheden kunnen krijgen, van hun buren en dorpsgenoten zal komen. Of van familie uit de nabije omgeving. Dus staan ze ook voor anderen klaar.

Jij kent die saamhorigheid, dat onvoorwaardelijk delen van gereedschap, voedsel, tijd en menskracht. Ik moet moeite doen om me er een voorstelling van te maken.

Liefs,
Anne Marie

Moedermelk, geitenmelk, koemelk

Mijn melkkan. Iedereen in het dorp heeft er een,
om melk te kunnen halen.

Hardinxveld, 6 juni 1913

Beste Anne Marie,

Eerlijk gezegd begrijp ik geenszins jouw moeilijkheid. Zelf zou ik zoveel mogelijk kinders meenemen naar alle kruideniers, slagers, bakkers en andere neringdoenden in het dorp. Zo vergroot je de opbrengst van het boodschappen doen. En thuis behoeven ze minder brood.

Ware het in ons dorp maar gebruik dat winkeliers lekkernijen verstrekten aan onze kinderen. Zeker voor de armen onder ons zou het schelen.

Koemelk en water

Je vroeg hoe kleine Gerrit werd gevoed toen hij als baby van minder dan zes maanden moederloos achterbleef. Welnu, hij kreeg een mengsel van koemelk en water, met wat meel en suiker.

Het komt ook voor dat baby's karnemelk krijgen, als hun moeder hen niet kan voeden. Of de dokter stuurt familie van de baby naar vrouwen in het dorp die een kind zogen. Bij hen kunnen zij vragen of ze af en toe het moederloze kind willen voeden. Alleen een moeder zonder hart kan dat weigeren.

Melkkan

Gelukkig groeit onze Annigje goed. Voor haar hoef ik er niet met de melkkan op uit. Die gebruik ik niet vaak meer, aangezien onze geit voor goede opbrengst zorgt. Soms benut ik de kan nog om moeder wat geitenmelk te brengen. Heerlijk vindt ze dat, vooral als ik de melk kook en er een dik vel op laat komen!

Je liefhebbende Plonia

Snoep en moedermelk

Wel lekker, al die kleur-, geur- en smaakstoffen
uit de fabriek...

Ottoland, 4 juni 2013

Hoi Plonia,

Alles heb ik eraan gedaan om mijn dochters zo verantwoord mogelijk te voeden. Aan het begin van hun leven kregen ze dus moedermelk; altijd precies op temperatuur, gratis, vers en dagelijks voldoende op voorraad. En ook nog eens kind- en milieuvriendelijk verpakt. Bolle, blozende wangetjes kregen mijn meiden ervan.

Ik moest er alleen steeds voor zorgen dat ik op 'etenstijd' in hun buurt was. Het moederschap is een zoete vorm van vrijheidsbeperking.

Extra werk

Waarom veel moeders kiezen voor het gedoe met flesvoeding heb ik nooit goed begrepen. Niet alleen omdat ze zichzelf extra werk en kosten bezorgen, ook omdat ze hun kind iets 'voorschotelen' wat minder goed is dan hun eigen natuurproduct. Het fabrieksspul is hooguit de minst slechte optie voor noodgevallen.

Toch, toen het legertje caissières en ander winkelpersoneel met mijn dochters kennismaakten, ging het een beetje mis met hun voeding.
'Mag ze een snoepje?' was de standaardvraag als ik met mijn blozende kindertjes bij een kassa verscheen. Aanvankelijk kon ik nog weigeren, maar na één toegeeflijke bui was het hek van de dam. Na een rondje langs bakker (biscuitje), slager (plakje worst), supermarkt (snoepje) en drogist (nog een snoepje) hadden ze geen lunch meer nodig.

Moederloos

Ik wed dat het bij jullie anders gaat, Plonia. Jullie winkeliers delen vast geen zoetigheid uit alsof het altijd 5 december is. En alle moeders in jouw dorp geven borstvoeding, denk ik. Maar hoe moet het  als een moeder door ziekte haar baby niet kan voeden? Hoe ging dat bij de kleine Gerrit, toen zijn moeder was overleden?

Hopelijk is jouw moeder weer beter, zodat je volgende week maandag weer een gewone wasdag hebt.
Wat de uitbreiding van het mannenkiesrecht betreft: natuurlijk moeten ze vrouwen dan ook meteen een stembiljet in handen geven. Dat vrouwenkiesrecht komt er toch wel, dus waar wachten de heren nog op?

Fijne dag!
Anne Marie

Extra wasgoed

Nu moeder ziek is, moet ik twee teilen met
wasgoed in de week zetten.

Hardinxveld, 31 mei 1913

Beste Anne Marie,

Nu is moeder toch ziek geworden! Naar 't zich laat aanzien is het zo heel ernstig niet, maar ze is toch wat koortsig en vader en ik vinden dat ze in de bedstee moet blijven. Dat betekent wel, dat ik morgen twéé teilen met wasgoed in de week moet zetten, in plaats van een enkele teil.

Welnu, op zaterdagavond wat meer wasgoed in de week zetten, dat is het werk niet. Maar dan, op maandagmorgen... Ik krijg al rugpijn bij de gedachte eraan. Zware ketels water aan de kook brengen, het witte goed schoon koken en het bonte goed wassen in lauwwarm water, alles spoelen, het witte goed op de bleek leggen en later spoelen met blauwsel, laten drogen en dan op dinsdag alles strijken.

Mannenkiesrecht

Wat ik je nog moet melden: er zijn in het dorp een paar vrouwen die geen uitbreiding van 't mannenkiesrecht willen als niet óók de vrouwen kiesrecht krijgen. Wat vind je daar nu van?

Bij ons mag een flink deel van de mannen niet stemmen omdat ze onvoldoende belasting betalen. Op het platteland liggen de bedragen lager, dus het kan zijn dat iemand die naar de stad verhuist zijn kiesrecht verliest.

Konijn

Of ik ooit tonijn at, vroeg je mij. Nee, of het moet zijn dat je konijn bedoelt. Met Kerst heb ik een enkele keer konijn gegeten. Mijn broers voerden het beest het hele jaar gras en paardenbloemblad en slachtten het in december. Maar daar aten wij vanzelf geen radijs bij, dat groeit immers niet in de winter.

Ik moet van Arie zeggen dat je eigenlijk een bosje hoepels moet kopen, dan kun je het label van zijn hoepelmakerij daaraan verbinden. Over jullie recessie heb ik hem ook verteld. 'Het zal zo'n vaart nog niet lopen', zei hij. 'Als zelfs gewone arbeiders in een automobiel rondrijden, vind ik het zo ernstig niet.'

Je liefhebbende Plonia

Een relikwie van mijn overgrootvader

Voorwerpen van verschillende generaties,  

Ottoland, 28 mei 2013

Hey Plonia,

Ik heb iets bijzonders gekregen, van een aardige vrouw uit Hardinxveld: een label uit de hoepelmakerij van Arie. Prachtig om het in mijn handen te houden en te bedenken dat jouw Arie het ook ooit in zijn vingers hield. Arie gebruikt het label om aan bossen met hoepels te bevestigen, ik heb het aan een fotolijst gehangen.

Vier generaties

De voorwerpen op de foto vertegenwoordigen vier generaties: een label van mijn overgrootvader, een verliefde foto van mijn ouders, een foto van mijn zus en mijzelf in het bed van jouw dochter Annigje (mijn oma) en het eerste brilletje van mijn jongste dochter.

Het label is voor mij ook symbool voor de ijver van mijn overgrootvader. Ik heb er bewondering voor dat hij zijn eigen bedrijf opzette, en dat hij in zijn leven diverse beroepen had. Hij bewoog mee met de arbeidsmarkt.

Recessie

Ik schreef je al eens dat het bij ons recessie is. Om mij heen hoor ik steeds vaker over mensen die hun baan verliezen. Af en toe vraag ik me af wat ik zou doen als het mij overkomt. Ik heb me voorgenomen om een voorbeeld te nemen aan Arie. Al hoop ik natuurlijk dat ik lekker op de krantenredactie kan blijven.

Radijs en tonijn

Na jouw verhaal over radijsjes heb ik er een paar gekocht in de supermarkt (dat is een soort kruidenier). Liever had ik ze geoogst in mijn eigen tuin. Hopelijk komt het ooit zover. Volgens mijn jongste dochter smaken radijsjes goed in tonijnsalade, als je ze in kleine stukjes snijdt. Eet jij eigenlijk wel eens tonijn?

Doe de groeten aan Arie en zeg maar dat ik blij ben met het label uit zijn hoepelmakerij! Toen hij zijn labels bij de drukker bestelde, verwachtte hij vast niet dat zijn achterkleindochter er een aan een fotolijst zou hangen.

Liefs,
Anne Marie

Kikkers en radijsjes

Als de jongens weer kikkers vangen, zwaluwen
terugkeren en er weer radijsjes zijn, dan
wordt het zomer.

Hardinxveld, 24 mei 1913

Beste Anne Marie,

Kun je me niet vast een stukje van mijn levensverhaal laten lezen? Ik ben wel benieuwd naar de epistels die je over mij schrijft.

Je kunt ook schrijven dat ik elk voorjaar uitkijk naar de eerste radijsjes van het land. Zo héérlijk als die smaken: fris, knapperig, pittig, en dan samen met romige boter op een dikke, verse boterham...

Moderne vrouwen

Na jouw laatste bericht heb ik Spreuken 31 nog eens gelezen. Een vrouw als daar beschreven wordt, zo een hebben we er bij ons in het dorp niet hoor. In de avond gaat onze olielamp echt uit, een mens heeft ook rust nodig. Het gedicht van de Vereeniging van Huisvrouwen gaat over moderne vrouwen, zoals bij ons in 1913. Wij hoeven niet meer zelf te spinnen en weven.

Kikkers vangen

Vanmiddag heb ik mij van mijn goede kant laten zien. Kleine Gerrit was op weg van school naar huis bij een sloot blijven spelen, om kikkers te vangen. Dat liep natuurlijk verkeerd af. Met zijn goeie goed kwam hij in 't water terecht. Bah, wat stonken zijn kleren. Ik heb ze maar meteen in de teil gedaan. En Gerrit erbij. Niet in hetzelfde water natuurlijk. Het kroos zat tot in zijn oren.

'Wilt u het niet tegen vader zeggen?' vroeg Gerrit.
Ik heb hem beloofd dat ik zelf nergens over zal beginnen.
'Dan zal ik morgen speciaal voor u een kikker vangen, tante Pleuntje', zei hij. 'Zonder in het water te vallen.'
Een ondeugd is het.

Je liefhebbende Plonia

Op zoek naar een dienstmaagd

Op mijn bureau stapelen de boeken en oude
documenten zich op.

Ottoland, 21 mei 2013

Hey Plonia,

Jouw levensverhaal vordert al behoorlijk. Gisteren had ik weer tijd om eraan te werken. Het is jammer dat ik over jouw toekomst niets aan je kan vragen.

Ik heb een tafel naast mijn bureau geschoven die bedekt is met materialen. Naarmate ik verder kom in jouw leven, wordt die tafel voller: boeken, aantekeningen, oude documenten, foto's en krabbels op vodjes papier stapelen zich op. Soms kan ik mijn eigen notities niet meer vinden.

Unieke ervaring

Al schrijvend ontdek ik dat elke tijd zijn eigen armoede kent, en zijn eigen rijkdom. En dat we, als iemand een mooie leeftijd bereikt, altijd maar een periode van een persoon meemaken. Jouw kleinkinderen kennen jou niet als jonge vrouw, jouw ouders zullen jou niet zien als oude dame. Maar als schrijfster heb ik het gevoel dat ik jouw hele leven meemaak, van het begin tot het einde. Dat is een unieke ervaring!

Betaald werk

Over jouw laatste bericht ben ik trouwens een beetje verbaasd. Die Vereniging van Huisvrouwen bij jullie is behoudender dan de Bijbel, heb je dat gemerkt? Moet je Spreuken 31 maar eens lezen. Daar staat een beschrijving van een goede huisvrouw. Ik lees in die tekst helemaal niet dat een huisvrouw geen betaald werk buitenshuis behoort te doen. Wel dat ze handel drijft, een akker koopt. Ze doet meer dan eten koken, spinnen en weven. Het boek Spreuken schijnt te zijn geschreven in de tweede eeuw voor Christus, dus die Vereniging van Huisvrouwen loopt echt achter.

Die vrouw uit Spreuken had ook personeel, dat blijkt wel uit de tekst. Haar 'dienstmaagden' liet ze natuurlijk op haar kinderen passen als ze op de markt met koopmannen onderhandelde. En de was doen. Misschien moet ik toch ook eens zo'n dienstmaagd aanstellen. Daar wordt jouw levensverhaal vast beter van.

Groet!
Anne Marie

Waar huisvrouwen behoren

In mijn dorp kan niet iedereen bij de kruidenier kopen wat
hij van node heeft.

Hardinxveld, 18 mei 1913

Beste Anne Marie,

Nu heb je een voordracht en interviews over mij gegeven en ook nog via de radio over mij gesproken. Zeer wonderlijk. Uit een eerder schrijven van jou heb ik opgemaakt dat een radio een apparaat is waarmee velen het gesprek kunnen afluisteren. Hoogst onaangenaam lijkt mij dat. Het belemmert je om van mens tot mens te spreken, dunkt mij.

Honger

Ik heb nog eens nagedacht over alle stoffen met onuitsprekelijke namen die men in jullie voedsel pleegt te doen. E-nummers noemde jij ze. Welnu, het is natuurlijk hoogst onaangenaam. Maar ik zie het als mijn taak jou erop te wijzen dat er bij mij in het dorp mensen zijn die 's avonds met een knorrende buik naar bed gaan. Zij lijden honger.

Misschien zijn de etenswaren van jullie kruideniers toch te verkiezen boven geen of te weinig eten.

Je schreef over jullie minister Bussemaker, die vindt dat vrouwen hun kinderen bij anderen moeten brengen zodat ze zelf uit werken kunnen gaan. Mevrouw Bussemaker moet zich schamen. Allereerst vindt bij ons de vakbeweging dat vrouwen als loondruksters de arbeidsmarkt verpesten. Daarnaast groeien kinderen op voor galg en rad als de huismoeder niet voor orde, netheid, discipline en tucht kan zorgen. Vrouwen gaan bij ons alleen uit werken wanneer de nood in het gezin hen ertoe dwingt.

Gedicht over de huisvrouw

Vorig jaar, in december 1912, is de Nederlandsche Vereeniging van Huisvrouwen opgericht. In een uitgave van deze vereniging las ik een prachtig gedicht. Een strofe daaruit luidt:

Ook nu zal ons huis met ons eigen gezin
Ons steeds boven alles bekoren,
Want het beste blijft toch voor allen daarin
Te weten, dat zij daar behooren.

Beter zou ik het zelf niet kunnen verwoorden.

Je liefhebbende Plonia