Wassen bij de gootsteen

Mijn lampetkan gebruik ik zelden. Ik ben er
zuinig op.

Hardinxveld, 4 juli 1912

Dag Anne Marie,

Dat wil ik eigenlijk niet weten: dat van de tien vrouwen die een kind krijgen er één is die haar baby naar het graf moet dragen. Als ik even nadenk, kan ik zo negen andere vrouwen noemen die in verwachting zijn: Greta van de kolenboer, Jans van de timmerman, een zus van de buurvrouw… Laat ik maar ophouden. Ik hoop niet dat een van ons straks een doodshemdje nodig zal hebben.

Mijn broer Izaak verloor drie jaar geleden een tweeling. De kleine Cornelis overleed al na tien dagen, de kleine Pieter na ongeveer anderhalve maand. Ik zie zijn vrouw Geertrui nog bij die lege wieg staan.

In de teil

Je vroeg of ik wel hygiënisch ben. Ja, ik was mijzelf heus goed hoor. Dat doe ik gewoon bij de gootsteen. Dan vul ik een flinke kom met water, zeep me in en wrijf het sop met een natte washand weer van mijn lijf. Ik heb ook wel een lampetkan, maar die gebruik ik zelden. Het is wel zo eenvoudig om me in de keuken te wassen. Als kind ging ik op zaterdag in een teil. Ik ging meestal eerst, daarna mocht Neeltje, want zij is twee jaar ouder dan ik. Als zij aan de beurt was, deed moeder wat warm water bij het afgekoelde in de teil.
Voor zover ik me kan herinneren, wasten Maartje en Johannes zich net als de groten bij de pomp. In de winter namen ze een kom water mee naar binnen. Maartje is negen jaar ouder dan ik, Johannes acht jaar ouder. Bij Izaak, Pieter en Martinus heb ik nooit gezien dat zij hun hele lijf wasten. Dat deden ze als ik al op bed lag denk ik, net als vader en moeder.

Begrijp ik nu goed uit jouw bericht dat je wel twaalf grote emmers water per dag gebruikt? Wat doe je daar allemaal mee? Stel je voor dat wij dat vroeger thuis gedaan hadden. We waren met negen personen. Dan zouden we meer dan honderd grote emmers op een dag nodig gehad hebben. Lieve mensen, we zouden de hele dag bij de pomp gestaan hebben!

U groetend,
Plonia