Allen een gezegend 1913... eh, 2013!

Als je veel olie in je pan doet, gaan je oliekoeken drijven en worden ze mooi rond.

Brief van de eerste tijdreizigster

Jouw brief aan Arie, vanuit 2012 naar 1912,
zou in een museum belanden.

Ottoland, 28 december 2012

Hey Plonia,

Ik vind het echt niet kunnen, dat Arie allerlei besluiten neemt zonder die met jou te bespreken. Hij mag dan degene zijn die de hoepmakerij leidt, jullie financiële situatie gaat ook jou aan.Misschien is het goed als je Arie vertelt dat hij zijn bedrijf alleen kan uitoefenen omdat jij voor maaltijden, schoon wasgoed, jullie geit, kippen en moestuin zorgt. En straks voor jullie kind. Het maakt mij boos dat hij niet meer met jou overlegt. Maar ik realiseer me dat zijn houding bij jullie normaal gevonden wordt. Het gaat er in jouw dorp zo anders aan toe dan bij ons.

Hoe zou jij de gang van zaken in mijn dorp ervaren? Wat zou jij in een brief aan Arie schrijven als jij bij mij op bezoek zou kunnen komen? Zoiets denk ik:

'Waarde echtgenoot,

U moet weten dat ik in goede gezondheid verkeer. De omstandigheden ten huize van mijn achterkleindochter zijn comfortabel, doch onwennig. Omgangsvormen zijn in onze ogen soms onfatsoenlijk, maar zoo moet men er toch niet over denken. Ander tijden, andere zeden, zoo is het toch?

Lange onderbroek

Vanmorgen ben ik geschrokken. Wij wandelden in het dorp toen er een vrouw met losse haren voorbij kwam rennen, slechts gekleed in een lange onderbroek en een vreemd hemd. Ik dacht: zij is vanuit haar ziekbed de straat op gerend, vluchtend voor een gevaar. "We moeten haar helpen", sprak ik tot mijn achterkleindochter. Zij keek mij slechts bevreemd aan. Toen ik mijn zorg kenbaar maakte, lachte ze. Het schijnt zoo te zijn dat men hier regelmatig in lange onderbroeken rondrent. Het is om aan de conditie te werken.

Op hol geslagen paarden

Alle mensen beschikken over een automobiel. Fraai zijn deze voertuigen niet. Na lang aarzelen ben ik vanmiddag in zoo een voertuig gestapt. De hele rit heb ik de stoel vastgehouden. Somtijds sloot ik de ogen, want het was alsof het automobiel werd getrokken door wel twintig op hol geslagen paarden. Welnu, zonder het hoefgekletter dan. En er is nog iets wonderlijks: er zit ook een kacheltje in. Men hoeft daar geen kolen, turf of hout in te doen.

Koud zonder ijs

U zoudt uw ogen niet geloven als u hier bij mij was, zulke vreemde dingen zie ik hier. Onze nazate heeft een kast die koud blijft zonder ijs. En wat daar allemaal in staat en ligt! Sappen van allerlei vruchten, potten jam, een tros druiven (midden in den winter), heel dun gesneden plakjes vlees voor op den boterham, chocolade, sausen voor bij de warme maaltijd… het is meer dan ik kan opnoemen.

Snoepwinkel

En op de boterham eet men lekkernijen die in een snoepwinkel niet zouden misstaan. Er is zelfs een smeersel dat veel wegheeft van gesmolten chocolade. Het is geen wonder dat er veel dikke mensen in het dorp wonen. Er is niemand die met honger naar bed gaat, dat kan ik u verzekeren. Men gooit zelfs regelmatig voedsel weg! De mensen zouden het overschot toch tenminste aan hun geit kunnen geven, maar ja, die bezitten zij niet.

Véél meer zou ik u kunnen schrijven, maar alle indrukken hebben mij zo vermoeid dat ik nu mijn ogen ga sluiten. Zodra ik terug ben, zal ik u alles vertellen. U moet mij beloven, dat u mij niet voor leugenaar zult uitmaken.

Uw liefhebbende Plonia'

Deze brief zou jou beroemd maken; de brief van de eerste tijdreizigster. Misschien wel net zo beroemd als Aletta Jacobs.

Groet!

Anne Marie

Hebben jullie al op ons gestemd?

Ons blog dingt mee naar de 'Geschiedenis Online Prijs'. Je doet ons een groot plezier als je een stem op ons uitbrengt!

Stemmen is eenvoudig: klik op onderstaande link, vul een reactie en je e-mailadres in en klik op 'Stem op deze website'. Je ontvangt dan een mailtje waarmee je je stem kunt bevestigen.

Iedereen die op ons stemt: hartelijk dank!
Plonia en Anne Marie

Mannenwereld

De geur van sigaren: één van de verschijnselen die horen bij de wereld
van mannen.

Hardinxveld, 26 december 1912

Beste Anne Marie,

Mannen hebben hun eigen wereld, dat weet ik al mijn ganse leven. Als klein meisje zag ik dat het leven van mijn moeder zich afspeelde tussen ons bleekveld achter het huis, de pomp op het plaatsje bij de keukendeur en de kruidenierswinkels in de Peulenstraat. Er hoorden geuren bij: van geschaafde zeep voor de was, van gekookte aardappelen en papieren builtjes met kruidnagelen en ja, ook van de po's die ze des morgens in de plee moest legen. 't Zijn dezelfde geuren die nu bij mijn leven horen.

Harde stemmen

In de wereld van de man zijn de geluiden harder, de geuren scherper. In vaders smederij rook ik al jong de lucht van verschroeide paardenhoef, als vader hoefijzers aanbracht. De kruidige geuren van sigaren en pijptabak vermengden zich met die van het smidsvuur, waarin zwart ijzer ging gloeien als de zon. De slagen op het aambeeld, de rook die in je ogen prikte, de harde stemmen van mannen die een kapot karrenwiel of stuk gereedschap gerepareerd wilden hebben; ze vormden een heel andere wereld dan die van mijn moeder. Bij haar hoorde ik het zachte tikken van breipennen, het suizen van kokende melk of het 'krtss, krtss' van een mes dat door de kool gleed.

Dat de gesprekken van mannen anders zijn dan die van vrouwen, weet ik óók al van kindsbeen af. De mannen komen vaker buiten het dorp, vertellen zelfs over Dordrecht en Rotterdam, waar ze voor hun handel zo nu en dan komen. De geldbedragen die ze noemen zijn groter dan de kruideniersprijzen die vrouwen bespreken.

Macht

Mannen zijn sterker. Vader en ooms tilden me met één zwaai van hun gespierde armen op hun schouders. Moeder, buurvrouwen en tantes deden dat nooit, die puften soms al als ze me opnamen om op hun schoot te zetten. En mannen hebben meer macht. Dat realiseerde ik me pas later. Ze staan op de kansel, zitten in de kerkenraadsbank, zijn directeur, notaris en politieagent, burgemeester en minister. In juridisch opzicht hebben vrouwen bij ons geen zeggenschap over hun kinderen, geld, huis en eigen lijf en leden. We zijn gehoorzaamheid verschuldigd aan onze mannen. Nooit heb ik me hierover druk gemaakt. De vaders en mannen in mijn familie zijn ijverig en betrouwbaar.

Toch voelde ik mij op eerste kerstdag buitengesloten toen ik Arie met mijn vader over de hoepmakerij hoorde praten. Ze rookten hun sigaren en bespraken investeringen die Arie wil doen. Ik zou willen dat Arie deze zaken meer met mij zou bespreken. Als het misgaat, brengt hij tenslotte niet alleen zichzelf maar ook mij, en straks ons kind, in problemen.
Op weg naar huis was ik zwijgzaam. Als ik het onderwerp ter sprake breng, zal hij zeker zeggen dat ik hem moet vertrouwen. Dat ik me op mijn huishouding en straks op ons kind moet richten. Wat vind jij hier nu van?

Je liefhebbende Plonia

Wij wensen jullie een mooie Kerst!

Het huishouden van Mrs Beeton

Lesboek voor de degelijke huisvrouw: Mrs Beeton's
Book of Household Management.

Ottoland, 24 december 2012

Hoi Plonia,

Die Kerst van jou lijkt heel gezellig te worden. Leuk om te lezen dat jullie het Ganzenbordspel kennen. Wij hebben het ook in de kast liggen.

Wat ik je nog even wil vertellen: onlangs wees iemand me op het boek 'Mrs Beeton's Book of Household Management'. Het is geschreven door Isabella Beeton (1836-1865).
Nu ik dat boek in bezit heb, komt het misschien nog goed met mij.

Het hoogste streven

Het boek telt 629 pagina's en behandelt ongeveer alles waar een huisvrouw mee te maken kan krijgen: van de etiquette bij het afleggen van visites, de bereiding van puddingen, cakes en wildgebraad tot de mogelijke gangen voor diners met gasten, hoe je met dienstmeisjes moet omgaan, de opvoeding van kinderen en hoe je kwalen kunt bestrijden. Kennis van huishoudelijke plichten noemt Isabella het hoogste streven voor een vrouw want: het geluk, comfort en welzijn van het gezin hangen ervan af.
Jammer genoeg heb ik nog nauwelijks tijd gevonden om erin te lezen, dus mijn gezin moet zich nog behelpen.

Het opvallende is dat Isabella ook journaliste was. Ze schreef artikelen voor de magazines die haar man uitgaf. Maar voor zover ik heb kunnen zien besteedt ze niet één hoofdstuk aan de vraag hoe je huishouding, zorg en baan het best kunt combineren. Een onderwerp waarover zich bij ons zelfs regeringen druk maken.

Sinaasappelbavarois

Nadat ik had gelezen wat jij klaarmaakt voor jouw kerstmaaltijd, heb ik mijn kookboek ook maar eens ter hand genomen. Ik besloot onder andere een sinaasappelbavarois te maken, met slagroom, ei en sinaasappelsap. Terwijl ik de room door het sap roerde, realiseerde ik me hoe welvarend mijn generatie is. Jij voelt je al rijk met een paar peren en appels uit je boomgaard en wij eten zonder te verblikken of verblozen fruitsoorten die jouw koningin Wilhelmina nog bijzonder zou vinden.

Toch denk ik dat jouw Kerst niet minder feestelijk wordt dan de mijne.

Mooie Kerst Plonia!

Liefs,
Anne Marie

Pudding en stoofperen voor Kerst

Stoofperen, pudding en 's middags een kop hete
chocolademelk; dat hoort bij onze Kerst.

Hardinxveld, 22 december 1912

Beste Anne Marie,

Een omslagdoek voor deftige mevrouwen, het is toch wat. Als je de mensen maar vertelt dat ik een heel gewone, eenvoudige vrouw ben. En dat ik mij niks verbeeld. De doek die ik nu zelf aan het breien ben is óók heel eenvoudig, gemaakt van wol uit een sprei die ik heb uitgetrokken. Er zaten slijtplekken in de sprei, maar de goede stukken wol benut ik nu weer.

Moeder spreekt de dienstmeid van de burgemeester wel eens. Zo weet ik dat de burgemeestersvrouw De Gracieuse leest. Nu zit ik mij te verkneukelen: stel je toch eens voor dat jullie een omslagdoek maken zoals zij er een heeft!

Kerst

Vanmorgen heb ik peren geschild om te stoven, voor de zondag en eerste kerstdag. En ik heb koeiemelk gekocht voor een pudding. Met Kerst mag het een keer wat anders zijn dan geitemelk. Ik maak alles van tevoren gereed, want 's morgens gaan we natuurlijk naar de kerk. Dominee Gobius du Sart uit Wijk bij Heusden predikt dan bij ons. Bij het middagmaal hebben we rode bieten uit de moestuin, aardappelen uit onze kelder, stoofperen uit onze boomgaard (ik bewaar ze op zolder) en een stukje stoofvlees. We hebben overwogen om een van onze kippen te slachten, maar Arie kan zich er niet toe zetten.

In de middag gaan we naar vader en moeder. Daar zullen Arie en vader een sigaar roken. We drinken chocolademelk of anijsmelk. Pieter zal ook van de partij zijn, met kleine Gerrit. Ik weet nu al dat kleine Gerrit gaat zeuren of ik Ganzenbord met hem wil spelen. Dat plezier gun ik hem natuurlijk. Van onze notenboom heb ik wat noten gekraakt. Die zullen wij oppeuzelen. En moeder heeft vast ook voor een lekkernij gezorgd. Mogelijk heeft zij speculaas gebakken.

Vuurwerk

Bij jullie vallen er gewonden door vuurwerk, schreef je. Welnu, bij ons ook hoor, maar lang niet zoveel als bij jullie, och heden nee! Ik herinner mij dat er rondom de vorige jaarwisseling in het oosten des lands een jongen blind is geworden omdat hij een bus carbid liet ontploffen. Daartoe had hij bij de carbid wat petroleum gegoten. De knaap kreeg een vlam in het gezicht, met vreeslijke gevolgen.

Deze maand lieten jongens in Spijk carbid ontploffen in een gesloten blikken bus. Zeer gevaarlijk spel, vermeldde de krant. Er is een ruit van het zondagschoollokaaltje stuk geschoten. Als ik zoiets van kleine Gerrit zou horen, zou ik hem een draai om de oren geven, werkelijk waar.

Je liefhebbende Plonia

Omslagdoek uit De Gracieuse

Omslagdoek uit De Gracieuse, 1912.

Ottoland, 19 december 2012

Hey Plonia,

Groot nieuws: mijn moeder (jouw kleindochter) gaat een omslagdoek breien om jouw kleding uit 1912 compleet te maken! Het mooiste is dat het patroon komt uit het blad De Gracieuse, een tijdschrift voor rijke dames. Begin je al een beetje verwaand te worden nu je dit leest?

Papieren hyacinten

Op de website geheugenvannederland.nl kan ik álle exemplaren van het tijdschrift inzien. Ik kijk mijn ogen uit, wat een kunstig handwerk maken de vrouwen van betere stand daar bij jullie. Ik zag naaipatronen voor jurken met kant en borduursel, haakpatronen voor kunstige kleedjes, beschrijvingen voor het maken van je eigen pantoffels, hoeden, tassen en kinderkleding... Er staat zelfs in hoe je  van papier hyacinten kunt maken, voor in een vaas. Op de tekening zien ze er nog prachtig uit ook.

De omslagdoek op bijgaande illustratie is niet de doek die mijn moeder gaat maken; die is nog mooier en veel groter. Zodra ze een stuk gebreid heeft, laat ik je een foto zien. We denken nog na over de kleur. Wat zou jij een mooie kleur vinden?

Vuurwerk
Zou je me eens willen schrijven over de manier waarop Arie en jij Kerst gaan vieren? Verder ben ik benieuwd of er bij jou in het dorp ook vuurwerk wordt afgestoken. Onze krant meldde vanmorgen dat in Nederland tussen de twee- en driehonderd mensen ernstig oogletsel oplopen tijdens een jaarwisseling. De helft van de slachtoffers is onder de achttien jaar en velen worden definitief blind. Vuurwerk zorgt voor hoge ziekenhuiskosten, ernstig letsel, schade door vernielingen, overlast en politiekosten. Feestelijk hè?

Liefs,
Anne Marie

Dreigement van broer Pieter

Mijn vader Gerrit Weppelman toen hij nog jong
was, met mijn zus Maartje (1880) en broer
Han (1881).

Hardinxveld, 17 december 1912

Beste Anne Marie,

Stel je nu toch eens voor dat mijn vader geen Weppelman had moeten heten; dan zou mijn meisjesnaam ook een andere zijn geweest.

Oude foto

Ik heb zondagmiddag nog eens een oude foto van mijn vader opgezocht en naar zijn gezicht gekeken, alsof dat me zou kunnen vertellen wie zijn vader is: Izaak Weppelman of een andere man? Helaas zijn er in de familie geen foto's van grootvader Izaak Weppelman, anders had ik de afbeeldingen ter vergelijking naast elkander kunnen leggen. Ik hecht er toch maar weinig geloof aan hoor, dat mijn grootmoeder voor haar huwelijk met een ándere man heeft verkeerd en dat ze dientengevolge moeder was voordat ze met Izaak trouwde. Totdat het tegendeel bewezen is, beschouw ik Izaak als mijn grootvader, al heb ik hem dan nooit gekend.

Gebroken klomp

Kleine Gerrit is op zijn zondagse schoenen naar school vertrokken. Hij had zaterdag bij het voetballen een klomp gebroken. Zijn vader, mijn broer Pieter, had het zaterdag druk in de smederij. En op zondag arbeiden we vanzelfsprekend niet, dus de gebroken klomp ligt nog in twee stukken naast hun deurmat. 't Is maar te hopen dat het lukt om hem te repareren.

Barbier

Een paar klompen kost tegenwoordig wel 40 centen. Pieter heeft op Gerrit gegromd en gezegd dat hij maar op zaterdagmiddag en - avond bij de barbier moet gaan werken om te ervaren wat arbeiden betekent. Het was slechts een dreigement, maar ik heb Pieter toch gemeld wat ik ervan dacht. Stel je voor: zo'n jongen de tronies van ruwe kerels laten inzepen. Denk je eens in welk een ruwe taal hij in de barbierswinkel zou leren. Nee, dan kan hij over een paar jaar beter in de smederij gaan helpen. Of in Aries hoepmakerij.

Je liefhebbende Plonia

Archiefonderzoek op dood spoor

Oude speculaasplanken, ooit in bezit van een
broer van mijn grootvader.

Ottoland, 15 december 2012

Hé Plonia,

Hoe is het met jullie kippen? Hebben ze de drank overleefd? Waarschijnlijk hebben ze nog nooit zo'n vrolijke dag gehad. Ik heb me afgevraagd hoe hun eieren smaakten. Naar bessen met brandewijn?

Speculaas

Binnenkort ga ik speculaas bakken op z'n Plonia's: met oude speculaasplanken. Over een week heb ik kerstvakantie, dan heb ik er tijd voor. De planken kreeg mijn moeder van mijn grootmoeder, die ze weer van haar zwager kreeg. Lijken onze speculaasplanken op die van jou?

Archivaris

Het wordt tijd dat ik weer eens wat laat horen over mijn speurtocht naar jouw grootvader Izaak. Helaas zit ik weer op een dood spoor. Enige tijd geleden kreeg ik een reactie van de archivaris van de hervormde kerk in Woudenberg. Hij schreef:

'Pas afgelopen week was ik in de gelegenheid om de verslagen van de kerkenraadsvergaderingen in de door u genoemde periode door te nemen. Deze - korte artikelsgewijze - notulen betreffen de vergaderingen van 15 maart, medio mei, medio december 1843, 17 maart, 21 mei, 22 mei  en 12 december 1844, opgenomen in de  “Acta des Kerkeraads 1803 – 1861”.

Of er in die periode meer kerkenraadsvergaderingen zijn geweest blijkt uit deze “Acta” niet. In ieder geval is daar geen aantekening van gehouden. Behalve dat in het verslag van de vergadering van december 1843 het besluit van de kerkenraad is opgenomen om de in dat  verslag van die vergadering met name genoemde persoon - niet zijnde Maatje Veldhuizen - “wegens slecht zedelijk gedrag voor onbepaalde tijd van het Heilig Avondmaal” uit te sluiten en dat in enkele andere verslagen van vergaderingen in verband met de verkiezing van kerkenraadsleden namen worden vermeld, heb ik in de notulen geen vermelding gevonden van voornoemde Maatje Veldhuizen en/of Gerrit Cornelis Veldhuizen en/of een eventuele vader van Gerrit Cornelis.

Mocht ik onverhoopt nog stukken in het archief aantreffen waaruit wel enige informatie valt te halen waaruit de vader van Gerrit Cornelis zou kunnen blijken, dan zal ik u daar vanzelfsprekend over informeren.'

Geheim idee

Of Izaak Weppelman de vader van jouw vader Gerrit was, is dus nog steeds onzeker. Ik had je graag duidelijkheid gegeven. Helaas ben ik een onervaren archiefzoeker en heb ik bovendien niet veel tijd. Toch geef ik het nog niet op; ik heb nog een idee waarover ik je later meer zal vertellen.

Fijne zondag morgen!
Anne Marie

Kippen en zwarte bessen

Met zwarte bessen en brandewijn kun je een
heerlijk drankje maken.

Hardinxveld, 12 december 1912

Beste Anne Marie,

Het bevreemdt mij dat jij je maar moeilijk kunt voorstellen wat armoede in mijn dorp betekent. Wij hebben de armen altijd om ons heen. Als schrikbeeld voor de rijken en als troost voor hen die het nauwelijks beter hebben.
De ellende van de armen spoort ons aan om hard te werken en zuinig te zijn, zodat ons een dergelijk lot bespaard blijft.

Rib uit het lijf

Bedankt voor de foto van jouw doopjurk. Welk een schoon gewaadje heb je als zuigeling gedragen. Bij ons zijn het alleen de welgestelden die zich een doopjurk kunnen veroorloven. Mijn kind zal, bij leven en welzijn, ten doop gedragen worden zonder zoiets kostbaars aan het lijfje. De stof voor het bekleden van de wieg was al een rib uit mijn lijf.

Dronken kippen

Ik wil je nog iets vermakelijks vertellen. Vanmiddag kwam Arie met een verontruste uitdrukking op zijn gelaat naar binnen. Hij zei: 'Wat de kippen toch mankeren, ze lijken wel dronken, zo raar lopen ze!' Ik begon te lachen. Hij werd een beetje boos. 'Het is echt zo', zei hij. 'Ik zou er niet zo om lachen. Ze gaan misschien wel allemaal dood.'

Ik begreep wel wat er aan de hand was. 'De kippen hebben de zwarte bessen gekregen die ik van de zomer op brandewijn had gezet', vertelde ik hem, hikkend van de lach. 'De bessenwijn is nu goed, dus de bessen heb ik bij de kippen gegooid.'

Meteen ben ik naar buiten gegaan om te aanschouwen wat Arie had gezien. 't Was werkelijk een vreemd gezicht, die dronken kippen. Nu hoop ik maar dat ze straks niet van hun stok vallen.

Je liefhebbende Plonia

Mijn doopjurk

Mijn doopjurk. Mijn moeder kreeg hem bij mijn
 geboorte cadeau van haar moeder.

Ottoland, 10 december 2012

Ha Plonia,

Prachtig, die wieg. Jouw kind begint zijn of haar leven op stand. Ik vroeg me af: heb je ook al een doopjurk? Of doen jullie daar niet aan?

Van Waterloodag had ik nog nooit gehoord. Jammer dat wij die dag niet meer vieren. Op de een of andere manier zijn de generaties voor mij vergeten die dag in ere te houden. Niet aardig van ze.

IJsbloemen

Bij ons heeft het vorige week wel gevroren. En we hebben ook al sneeuw gehad. Er schijnt deze week nog meer sneeuw en vorst te komen. Nu ik heb gelezen hoe arme mensen in jouw dorp de winter door komen, heb ik me voorgenomen nooit meer te klagen over kou.
Mijn huis is goed geïsoleerd en ik heb warme kleding genoeg. En ijsbloemen zijn nog zeldzamer geworden dan kievitsbloemen.

Ik begin steeds beter te begrijpen over welke dingen jij je druk maakt. En waarom jij je niet druk maakt over dingen die ik belangrijk vind. Bij jullie gaat zoveel energie zitten in de zorg voor voeding, kleding, een brandende kachel en een dak boven je hoofd, dat al het andere bijzaak is.

Bibberende kinderlijfjes

Dat er mensen zijn die in bed moeten kruipen als ze hun kleren willen wassen, onvoorstelbaar. Ik probeer me voor te stellen hoe dat gaat. Een moeder die haar kinderen roept, terwijl ze lekker aan het spelen zijn. Bibberende kinderlijfjes bij de kachel. 'Kruip maar in bed, over een paar uur zijn je kleren droog.' Misschien spelen ze in bed wel een potje Ganzenbord. Hoewel, voor zo'n spel hebben ze waarschijnlijk ook geen geld. Misschien vertelt moeder hen een mooi verhaal, terwijl ze de kleren over een lijntje bij de kachel hangt. Dat hoop ik dan maar.

hartelijke groet,
Anne Marie

Wieg en Waterloo

Vader heeft de prachtige krullen met haast onzichtbare
verbindingen aan elkaar gesmeed.

Hardinxveld, 8 december 1912

Beste Anne Marie,

Het portret van mijn overgrootvader Melis Veldhuizen ken ik. Het hangt bij mijn ouders aan de wand. Mijn vader spreekt met hoogachtig over zijn grootvader, die overigens niet vóór Napoleon heeft gevochten maar tégen hem. Welnu, het is voor jou natuurlijk wel erg lang geleden allemaal. Ter herinnering aan de slag hebben wij op 18 juni Waterloodag; dan wappert nog altijd een vlag op het gemeentehuis.

Wieg

Ik kan je melden dat vader de wieg heeft voltooid. Vind je hem niet prachtig? Neeltje heeft er bekleding voor gemaakt. Ik verbeeld mij dat het de mooiste wieg van het dorp is.

Hoe is het weer bij julie? Ik prijs mij gelukkig dat het bij ons nog niet vriest. Als het feest van Sint Nicolaas voorbij is, begin ik altijd naar het voorjaar te verlangen. Dwaas, want de winter moet nog beginnen. Maar ach, wat kan het guur zijn in de maanden die nog voor ons liggen. IJsbloemen op het vensterglas in de slaapkamer, rode schrale handen van de kou, de ijzige wind die je in 't gezicht blaast zodra je de deur opent, het steeds maar weer opstoken van de kachel en het fornuis en misschien wel het ergst van alles: de koude in de kerk.

Eén stel kleren

Toch wil ik niet klagen. Kleine Gerrit vertelde me over zijn klasgenootje Kees, die vorige maand op twee linkerklompen naar school kwam omdat er een gat in zijn rechterklomp zat. Nu komt hij helemaal niet meer naar school. Waarschijnlijk omdat zijn linkerklomp ook is versleten. Het is in december te koud om met kapotte klompen naar school te komen. Bij de mensen op zolder schijnt het net zo hard te waaien als buiten; onder de pannen zitten geen planken. En ze hebben maar één stel kleren, dus als die na 't wassen voor de kachel moeten drogen, kruipen ze in bed. Nu, dan hebben wij het toch maar erg goed.

Je liefhebbende Plonia

Imposante bakkebaarden

Jouw overgrootvader Melis Veldhuizen.

Ottoland, 5 december 2012

Hoi Plonia,

Kijk eens wat ik vorige week via een tante in handen kreeg: een foto van jouw overgrootvader Melis Veldhuizen!

Wat ziet hij er streng uit hè? Zijn bakkebaarden vind ik imposant. Als ik naar hem kijk, kan ik me zomaar voorstellen dat hij zijn dochter Maatje (jouw grootmoeder) verboden kan hebben om met voerman Izaak Weppelman te trouwen. Voermannen hadden niet zo'n goede reputatie, daar ben ik inmiddels wel achter. Bovendien droeg Izaak de achternaam van zijn moeder. Blijkbaar was Izaaks moeder niet getrouwd en was hij een buitenechtelijk kind. Een bastaard. Niet de eerbare echtgenoot die Melis voor zijn dochter in gedachten had.

Boze stem

Of het zo gegaan is, weet ik natuurlijk niet. Misschien was Izaak helemaal niet de vader van jouw vader. Hoe zou Melis gereageerd hebben toen Maatje hem vertelde dat ze zwanger was? Als ik zijn portret zie, kan ik zijn boze stem bijna horen. Maar ja, ook dat is fantasie.

Wat ik zeker weet is dat Melis Veldhuizen logementhouder was in Woudenberg. Daarover schreef ik je al op 9 april, toen ik je de geboorteakte van jouw vader stuurde. Daarin wordt Melis vermeld als de man die het kind van zijn dochter kwam aangeven bij de burgerlijke stand. Wat ik ook weet is dat hij voor Napoleon heeft gevochten in de slag bij Waterloo in 1815. Dat is het eerste waarover mijn ooms en tantes beginnen als ik de naam van Melis noem. Helaas ook het enige.

Weduwnaar

Zelf schrijf je in jouw stamboom op ons blog dat Melis is geboren op 3 mei 1791 in Woudenberg en overleed in Scherpenzeel op 21 juli 1886. Hij was getrouwd met Maria de Jong. Maria overleed in 1845. Ik schat dat Melis op het portret een jaar of vijftig is. Waarschijnlijk was hij dus al weduwnaar.

Ik heb de brief nog eens gelezen die Melis aan jouw vader schreef toen er een zoon van hem was overleden. Die brief staat onder het kopje 'Proza' op ons blog.
De plechtige taal past helemaal bij zijn gezicht. Zal ik mijn bericht ook eens zo plechtig afsluiten?

Ik noeme mij Uwe liefhebbende achterkleindochter,
Anne Marie

Suikerbeestjes voor kleine Gerrit

Eén van de suikerbeestjes is gebroken.

Hardinxveld, 3 december 1912 

Beste Anne Marie,

Héél fraai zijn de jakjes die jullie zaterdag in de filmbeelden lieten zien. Is er werkelijk niemand meer die ze draagt? Het is moeilijk voor te stellen dat moeders jakje later in een museum zou kunnen hangen.

Ontsnapte geit

Ik hoop dat je de ontsnapte geit weer hebt kunnen vangen? Onze Gijsje is ook al meer dan eens ontsnapt. Ze weet precies welke buren er een moestuin hebben.

Suikerbeestjes

Zojuist heb ik getracht voor de kleine Gerrit suikerbeestjes te maken, met cacao erdoor. Het is de kunst om de massa in je pannetje precies op het juiste moment in de vorm te gieten. Ik was iets te laat, waardoor een deel als een brokkelige substantie in mijn pan achterbleef.

Gelukkig wist ik nog twee vormen in mijn speculaasplank te vullen. Maar toen ik de beestjes er na het afkoelen uit tikte, brak er één. Een deel van het suikermengsel kwam naast de vormen terecht en stolde meteen. Ik troost mijzelf met de gedachte dat ik ook nog een warme muts voor Gerrit gebreid heb. En de smáák van de suikerbeestjes is heerlijk, dat merkte ik wel toen ik van de brokjes in mijn pan snoepte.

Volksdrank

Overmorgen krijgt kleine Gerrit twee pakjes van Sint Nicolaas. Mogelijk heeft de Spanjaard bij Gerrits vader ook nog iets bezorgd. En natuurlijk zal ik een beker hete cacao voor 't ventje maken, 'de volksdrank bij uitnemendheid' zoals Van Houten ons wil doen geloven.

Je liefhebbende Plonia

Je ziet wel hoe dúúr suikerbeesten zijn: 37 en een halve cent per pond.

Filmpje over onderrokken en jakjes

Ottoland, 1 december 2012

Ha Plonia,

Het is bijna Sinterklaas en daar horen verrassingen bij... Ik hoop dat je het volgende filmpje leuk vindt! Het gaat over jouw kleding, en over die van je moeder.

Omdat jouw zondagse blouse en bovenrok nog niet af zijn, gebruiken we jouw bovenste onderrok in dit filmpje als bovenrok. Daar is hij gelukkig mooi genoeg voor.

Een foto van Arie

Mijn man Arie Loeve. De foto is nog voor ons
trouwen gemaakt.

Hardinxveld, 28 november 1912

Beste Anne Marie,

Het verblijdt me dat jij toch ook een meegaande huisvrouw kunt zijn. Opstandigheid siert een vrouw niet. In de kerk heb ik geleerd dat de man boven de vrouw is gesteld. Ik heb een goede man en heb niets te klagen.

Die Engelse mijnheer Stuart Mill waarover jij schrijft ken ik niet. In mijn tijdschrift 'Eigen Haard' heb ik nog niet over hem gelezen. Verder doet het mij deugd dat je liever met mij schrijft dan met Aagje Hoogendoorn. Zij zou geen goede invloed op je hebben hoor.

Rijshaak

Vanmorgen is Arie alweer vroeg vertrokken om in de griend te gaan werken. Ik vroeg me af of ik je ooit een goede foto van Arie heb laten zien. Daarom heb ik er een bijgevoegd.

Het was nog erg koud en donker toen hij vanmorgen de dijk op ging. In zijn buidel droeg hij een emaillen veldfles met thee, een appel, een flinke stapel boterhammen en zijn rijshaak. Weet jij eigenlijk wat een rijshaak is? Het is een stuk gereedschap waarmee de mannen in de grienden de wilgentenen afhakken.

Arie heeft een bijzondere rijshaak; hij is gemaakt door mijn vader. Als je goed kijkt, zie je de inscriptie op het blad. Die letter 'w' is van mijn vaders naam: Weppelman. Zo kunnen we bij ons in het dorp altijd zien door welke smid een voorwerp is gesmeed.

Arie gebruikt de rijshaak om wilgentenen af te hakken. De tenen gaan naar zijn hoepelmakerij.

Als Arie 's morgens vroeg de kou in gaat, ben ik er helemaal niet rouwig om dat ik mijn werk binnen bij kachel en fornuis kan doen. 
Maar ik zeg er niets van dat jij graag buitenshuis werkt hoor. Het is zoals mevrouw Aletta Jacobs tegen me zei op Twitter: 'Vergelijken is niet noodig. Er is nog zooveel te doen op de wereld. Ieder doet zijn of haar deel.'
Als je de huishouding maar niet veronachtzaamt, want daar kan niets goeds uit voortkomen.

Je liefhebbende Plonia

De rijshaak van Arie draagt het merkteken van mijn vader, smid Gerrit Weppelman.

Meegaande vrouw in de 21ste eeuw

John Stuart Mill (1806-1873) met zijn vrouw.

Ottoland, 26 november 2012

Ha Plonia,

Vervelend dat mijn vorige bericht jou boos maakte. Ik wil graag met je blijven schrijven. Feministes hebben we bij ons genoeg. Die mevrouw Hoogendoorn uit jouw dorp vind ik daarom niet zo interessant. Ik vind het boeiender om te ontdekken hoe jij het leven ervaart - en met jou de meeste vrouwen in jouw dorp.

Vechten

Ik zal uitleggen waarom het mij verbaast dat jij je niet druk maakt over de beperkingen voor vrouwen. Als ik me verdiep in levens van vrouwen uit de geschiedenis, zie ik veel onrechtvaardigheid. Jouw vrouwelijke generatiegenoten moeten vechten voor zaken die voor mannen vanzelfsprekend zijn. Vechten voor een gelijk salaris, vechten om te mogen studeren, vechten om docente te mogen worden, vechten om te mogen stemmen.

Zwak en emotioneel

John Stuart Mill schreef in 1869 een essay:  'The subjection of women'. Daarin pleit hij voor gelijke kansen voor mannen en vrouwen. Hij schrijft dat vrouwen wordt geleerd om zich als zwak, emotioneel en volgzaam te gedragen, overeenkomstig het vooroordeel over hen. Hij stelt de huwelijkswetten aan de kaak, volgens welke vrouwen gehoorzaamheid zijn verschuldigd aan hun man. En dat je capaciteiten van vrouwen onmogelijk kunt beoordelen als je hen geen kansen geeft. Voor mij allemaal vanzelfsprekend, maar in jouw dorp is het dat niet.

Meegaand

Het is niet mijn bedoeling om je op te jutten. Ik heb alleen mijn verbazing geuit over jouw meegaande, berustende houding.Maar ach, toen ik moeder werd, mijn werkgever deeltijdwerken niet toestond en iedereen het vanzelfsprekend leek te vinden dat ik de zorg voor de kinderen op me nam, ben ik ook niet de barricaden op gegaan. Ik maakte er als journaliste temidden van luiers, speelgoed en dagelijkse fruithapjes het beste van. Eigenlijk was ik ook best meegaand. Meestal.

Liefs,
Anne Marie

Ik ben géén suffragette

Uit ergernis over jouw schrijven heb ik mij bij het
sokken stoppen een paar keer in de vingers geprikt.

Hardinxveld, 23 november 1912

Dag Anne Marie,

Waarom moet ik mij van jou druk maken om de mogelijkheden van vrouwen in mijn dorp? Het merendeel van hen is best tevreden. Mevrouw Jacobs, die jij heel onbeleefd steeds Aletta noemt, is een geleerde dame. Dat zij met de huishouding geen genoegen neemt, welnu, dat kan ik mij voorstellen.

Aagje

Misschien kun jij beter met Aagje Hoogendoorn gaan corresponderen. Op de vijfden van deze maand is er weer een bijeenkomst geweest van de Hardinxveldse Bond voor Vrouwenkiesrecht. Aagje is presidente van de afdeling geworden. Er hebben zich tien nieuwe leden gemeld. Zal ik jou ook aanmelden?

Suikerbeest

Ik zal je vertellen waarover ik mij druk maak. Over een leuke verrassing voor de kleine Gerrit. Het is immers bijna Sint Nicolaas. De jongen wil graag een suikerbeest. Nu denk ik erover om er zelf een te maken, maar ik heb dat nog nooit gedaan. Ik ben bang dat ik dure suiker zal verknoeien.

Nieuwe klompen

Natuurlijk kan ik ook een suikerbeest bij de bakker kopen. Dan moet ik de aankoop van een paar nieuwe klompen wat langer uitstellen. Elke week leg ik wat huishoudgeld opzij voor een nieuw stel. Mijn rechterklomp is namelijk bijna doorgesleten, en de linker wordt ook al slecht. Dit is het vraagstuk dat mij momenteel bezighoudt. Geen diepgravende kwesties, geen politieke zaken, geen vrouwenrechten. Al denk ik over beschouwelijke dingen natuurlijk ook wel eens na.

Welnu, als je neerkijkt op mijn eenvoudige leven en liever met een suffragette wilt corresponderen, dan moet je het maar zeggen. Ik wil het Aagje best vragen. En o, gebruik het woord 'hartstikke' maar niet meer. Dat is een zeer onfatsoenlijk woord!

U groetend,
Plonia

Het knotten is begonnen

Knoestige wilgenstoven, begroeid met mos. Toen ik de
wilgentenen zag, moest ik denken aan Arie en zijn hoepelmakerij.

Ottoland, 21 november 2012

Ha Plonia,

Soms wilde ik dat ik griendwerker was. Gistermiddag liep ik in de uiterwaarden van de Merwede langs een stuk hakgriend. Een Vlaamse gaai vloog op, pronkte met het heldere blauw in zijn vleugels. Fazanten schetterden. Het knotten is al begonnen, zag ik. Knoestige wilgenstoven zonder pruik staken donker af tegen de grijze lucht.

Koud in de griend

Is Arie ook alweer in de grienden aan het werk? Het moet wel koud zijn voor hem, hele dagen buiten werken. Of krijgt hij het al hakkend vanzelf warm? Hij draagt natuurlijk de wollen borstrok die jij voor hem breidde.

Je vroeg me wat geleisuiker is. Dat is suiker met pectine. Je kun er mooie jam of gelei mee maken zonder dat je fruit en sap lang hoeft te laten (in)koken.

'Buiten is het guur en vochtig en in de courant staan berichten over oorlog', schreef je. Hier is het precies zo. Herfst in Holland en strijd in de wereld. Geen Balkanoorlog, maar wel gevechten in Syrië en Israël. Sommige dingen veranderen niet, ze verplaatsen zich hooguit.

Oneerlijk

Iets heel anders: ik zag op Twitter dat je contact had met Aletta Jacobs! Die Aletta is nog steeds hartstikke beroemd weet je dat?

Overigens vond ik jouw vraag aan haar te beperkt; het gaat in een leven niet alleen om geluk, maar ook om wat je betekent voor anderen. Op dat gebied vind ik haar heldhaftig. En ik ben het met haar eens dat het oneerlijk is om het werkveld van vrouwen te willen beperken tot huis, tuin en keuken. Dat jij je daar niet, net als Aletta, wat drukker over maakt, dat snap ik toch echt niet.

Hartelijke groet,
Anne Marie

Ansichtkaart

19 november 2012

Cadeautje van PloniaLoeve.com
Klik onder de afbeelding op 'download' en print je eigen exemplaar.

Ansichtkaart Plonia Loeve

Hete cacao om bij te komen

Ik heb een beker hete cacao voor mijzelf gemaakt.

Hardinxveld, 19 november 1912

Beste Anne Marie,

Buiten is het guur en vochtig weer en in de courant staan berichten over oorlog.

'Bulgaren en Turken liggen met gespannen haan tegenover elkaar bij de Tsjataldsja-linie, maar de aanhoudende stortregens verhinderden het oprukken naar de laatste Turksche stelling.'

Daarbij berichtte de courant ook over een Giessendamse jongen van tien jaren oud die in de afgelopen week met zijn hoofd onder een rijtuig is geraakt. Ik had Neeltje er al over horen vertellen. De jongen is hevig verwond. De koetsier had geen schuld aan het ongeval, stond erbij.

Hete cacao

Om bij te komen van alle narigheid in de courant, en om op te warmen, heb ik voor mijzelf eerst eens een heerlijke beker hete cacao gemaakt. Terwijl ik daarvan kleine teugjes nam, schoot me te binnen dat ik je nog moet vragen wat geleisuiker is. Dergelijke suiker is mij niet bekend. En voor mijn kweeperengelei gebruik ik geen sap van sinaasappelen, zoals jij. Dat is wel erg luxe! Ik gebruik water en heel gewone suiker, zeef de peren eruit en laat het sap inkoken.

Verder dacht ik nog eens na over mevrouw Aletta Jacobs. Ze wilde niet worden als de ongehuwde vrouwen in haar dorp, schreef jij. Welnu, dat wilde ik ook niet, dus dat begrijp ik. Maar huwen en een eigen huishouden bestieren, dat is naar mijn stellige overtuiging het hoogste wat een vrouw bereiken kan.

Gelukkiger?

Ik bewonder de moed en kracht van mevrouw Jacobs. Zelf zou ik niet staande blijven in bloederige operatiezalen. En de wereld rondreizen om te strijden voor vrouwenkiesrecht: ik moet er niet aan denken. Het liefst slaap ik in mijn eigen bed. Wat mij bezighoudt: is mevrouw Jacobs gelukkiger dan ik? Of in ieder geval tevreden met haar bestaan? Tevredener dan ik?

Je liefhebbende Plonia

Aletta Jacobs en jij

Aletta Jacobs wilde meer dan aardappels schillen,
poetsen en een beetje handwerken.

Ottoland, 17 november 2012

Ha Plonia,

Mijn haar opsteken? Nee, dat staat me niet zo goed. En bij ons is het heel normaal als volwassen vrouwen hun haren los laten hangen. Wen er maar aan :-)

Jouw wieg wordt mooi zeg. Het is dat je me er al eerder over schreef, anders zou ik verwacht hebben dat jij jouw kind in een gevlochten wiegje van wilgentenen gaat leggen. Daar zie ik wel eens plaatjes van.

Strijd

Momenteel lees ik een boek over Aletta Jacobs. Zij werd geboren in 1854; ze is 35 jaar ouder dan jij. Je hebt vast over haar gehoord. Regelmatig haalt ze de kranten, onder andere vanwege haar strijd voor vrouwenkiesrecht. Ik verbaas me erover dat ze zo anders op haar tijd reageert dan jij.

Aletta Jacobs was het achtste kind, jij was het zevende (als ik jouw vroeg gestorven broertjes en zusjes niet meereken). Bij Aletta thuis moest zuinig worden geleefd. Ook jouw ouders hoorden niet bij de rijken in het dorp. Net als jij kwam ze na de lagere school in de huishouding terecht. Maar ánders dan jij voelde zij zich daar diep ongelukkig bij.

'Om gek van te worden'

Alette schrijft in haar boek 'Herinneringen van dr. Aletta H. Jacobs':

"Ik voelde mij diep ongelukkig bij het vooruitzicht dat mijn leven zou verloopen als dat van zoovele ongehuwde vrouwen bij ons op het dorp. 's Morgens huishoudelijk werk verrichten. 's Middags met een handwerkje achter de horretjes zitten gluren, tusschen drie en vier uur een wandelingetje doen; en dat jaren achtereen, elken dag weer opnieuw. 't Was om gek van te worden."

Ooit sprak ik met een antropoloog over de manier waarop vrouwen bij jullie reageren op de mogelijkheden die zij hebben. Die antropoloog zei: 'Je ziet altijd dat zo'n 95 procent van de mensen de algemene trend volgt. Hooguit 5 procent durft af te wijken.' Aletta hoorde dus bij die 5 procent van mensen met lef en gedrevenheid toen ze in 1871 toestemming kreeg om lessen te gaan volgen aan de Groningse Universiteit.

Meerderheid

Bij ons is het precies als bij jullie: het gros van de mannen en vrouwen voegt zich in het patroon van de meerderheid. Bij ons betekent dat: mannen zijn net als bij jullie kostwinner, vrouwen werken parttime (de meeste maximaal 24 uur per week). Wat dat betreft ben ik net als jij: ik doe wat de meeste vrouwen doen.

Wat ik me afvraag: begrijp jij wat Aletta schrijft?

Goede zondag morgen!
Anne Marie

Een schets voor mijn wieg

Tijdens de koffie toonde vader mij zijn schets
van de wieg die hij voor mij maakt.

Hardinxveld, 14 november 1912

Beste Anne Marie,

Je ziet er net uit op de foto die je me stuurde. Werkelijk een keurige vrouw. Niemand in mijn dorp zou iets op je kleding aan te merken hebben. Maar je haar, dat moet je wel opsteken hoor.

Vanmorgen tijdens de koffie kwam vader even aangelopen. Met een plechtige uitdrukking op zijn gezicht legde hij een papier voor mij op het tafelkleed: de schets van de wieg die hij voor mij maakt. Ik zag sierlijk gebogen poten. En fraaie krullen langs de bovenrand van de wieg. Al zijn vakmanschap en liefde legt hij erin, dat zie ik.

IJzer buigen

Vader vertelde erbij dat de hoeken rond worden, en niet recht zoals op de tekening. 'Ik ben beter in het buigen van ijzer dan van potloodstrepen', zei hij. 'De tekening is al prachtig', antwoordde ik. 'Als de wieg nóg mooier wordt dan deze prent, durf ik mijn kind er straks bijna niet in te leggen.'

Balkanoorlog

Vader vertelde over foto's die hij van de Balkanoorlog had gezien, in het tijdschrift 'De Prins'. De Turken zijn in het nauw gedreven. En de Grieken beschikken over vreeslijk wapentuig: mitrailleurs. Vader zei: 'Bij de foto stond dat dit type van geweren zeer deugdelijk is gebleken en uitstekende resultaten heeft opgeleverd.'

We hopen maar dat tussen de groote mogendheden weldra overeenstemming tot stand komt over de wijze waarop de oorlog spoedig beëindigd kan worden. Dan kunnen de mensen in die landen weer spreken over deugdelijke gereedschappen in plaats van deugdelijke wapens. Ook daar leven immers vrouwen die moeder worden, net als ik.

Op mijn verzoek plaatste vader zijn handtekening onder de schets. 

Je liefhebbende Plonia

Een vangnet bij armoede

Lopen met vier rokken aan, dat is
nog best een kunst.

Ottoland, 12 november 2012

Ha Plonia,

Jouw verhaal over armoedebestrijding vind ik indrukwekkend. Ineens begrijp ik beter waarom familie voor jou zo belangrijk is. Familie hebben jullie als vangnet heel hard nodig.

Bij ons regelt de overheid een heleboel, maar de regering is momenteel flink aan het bezuinigen. Ik verwacht dat mijn tijdgenoten minder individualistisch gaan worden en dat steun van familie belangrijker wordt. Daarmee zullen familierelaties waarschijnlijk meer gekoesterd gaan worden.

Echte armoede

Het lijkt me confronterend om regelmatig met armoede, ziekte en dood in aanraking te komen. In stambomen zie ik terug hoe vaak mensen in jouw dorp weduwnaar of weduwe worden. En hoeveel kindersterfte er bij jullie is. Uit jouw bericht over armenzorg maak ik op dat de organisatie daarvan niet echt goed gecoördineerd wordt. En dat er échte armoede bestaat in de Alblasserwaard. Bij ons houdt armoede meestal in: niet zo welvarend zijn als de gemiddelde Nederlander. Wat natuurlijk ook schrijnend kan zijn.

Vanmiddag hebben we opnamen gemaakt voor een filmpje over kleding in jouw tijd. De beelden moeten we nog monteren (fragmenten aan elkaar plakken), dus het duurt nog even voordat ik je het filmpje kan laten zien. Daarom bij dit bericht vast een foto van mijn outfit, eh... kleding.

Kweeperen

Leuk, jouw foto van kweeperen. Ik heb ze ooit een keer op, maar wij kunnen ze zeker niet bij elke groenteboer krijgen. We gaan er eens naar zoeken, dan kan ik ook een kweepeerrecept uitproberen.

Groet!
Anne Marie

Hulp voor de behoeftige stand

Van kweeperen maak ik heerlijke jam of gelei.

Hardinxveld, 9 november 1912

Beste Anne Marie,

Prachtig, die granaatappel bij jouw bericht. Maar er zitten wel veel pitjes in. Ik heb de foto ook aan Arie laten zien. Nu weten wij voortaan hoe granaatappelen eruitzien als we er in de Bijbel over lezen.

Zelf kreeg ik gisteren van Neeltje een mandje kweeperen. Ik maak er jam of gelei van. Heerlijk hoor. Ken jij deze vruchten?

Armenzorg
Je vroeg me naar de armenzorg. Denk niet dat wij onze armen aan hun lot overlaten. De kerken helpen hen. Ook hebben we de Vereeniging voor Armenzorg, die aan de behoeftige stand broden uitdeelt. Op diverse plekken in het land zijn er oude-liedengestichten. Daar worden oude van dagen opgevangen wier familie niet voor hen zorgt. Dan is er nog het Leger des Heils dat soms warme maaltijden verschaft aan arme kinderen.

Deze maand stond er in de krant dat er door de Armenzorg aan 59 huisgezinnen in Gorinchem zijn uitgedeeld: 188 broden, 28 halve mudden steenkolen en een zak cokes, tot een bedrag van 39,50 gulden. Dan is er nog een Vereeniging Hulpbetoon die arme vrouwen in staat stelt naaiwerk te doen voor hun levensonderhoud. Afgelopen winter is aan behoeftigen een naailoon van 32,50 gulden uitbetaald, las ik onlangs. Ze naaiden onder andere manshemden, kinderhemden, keeper vrouwenrokken en beddenzakken. Die zijn uitgedeeld aan behoeftigen.

Weeshuis
Voor wezen zijn er tehuizen. In de Nieuwe Gorinchemse Courant las ik dat de Binnenmoeder van het burger kinderweeshuis in Gorinchem is overleden. Daarom zoeken ze er nu een huishoudster.

Natuurlijk is er ondanks alles soms schrijnende armoede in gezinnen. Eerder schreef ik je al eens over een gezin in Giessen-Oudekerk dat uit zijn huis was gezet. Deze mensen hadden geen dak meer boven het hoofd. Je ziet soms kinderen in kapotte kleren. Er zijn functionarissen die de armen bezoeken om te zien of de mensen voor hulp in aanmerking komen. Maar 'recht op een uitkering', zoals bij jullie, neen, dat kennen wij niet.

Knorrende maag
Natuurlijk zijn er ook burgers die hun medemensen wat toeschuiven. Vorige week heb ik vrouw Van Wijngaarden een zak appelen en boerenkool van 't land gegeven. Ze heeft een groot gezin en haar man is ziekelijk. Die avond hoefde ze geen van haar kinderen met een knorrende maag naar bed te sturen.

Je liefhebbende Plonia

Gedachten bij een granaatappel

Een granaatappel kun jij vast nergens kopen. Mooi is 'ie hè?

Ottoland, 7 november 2012

Hey Plonia,

Een mooi stilleven, die foto van alle ingrediënten voor jouw schoenlapperstaart. Grappig dat jij kaneel in een papieren zakje koopt. En dat jullie de temperatuur van de oven niet aangeven in recepten. Op zo'n kolenfornuis zit natuurlijk geen thermometer, dat was ik even vergeten. Ik ga het recept ook een keer uitproberen. Zo'n historische lekkernij, dat wil ik proeven.

Vandaag heb ik trouwens iets geproefd wat óók historisch is: een granaatappel. Salomo schreef er in zijn Hooglied al over. Ik denk dat jij bij de winkeliers in jouw dorp geen granaatappel kunt kopen. Maar ja, jij hebt weer roze sparappelen. Ik heb informatie opgezocht over deze aardappel en las dat hij heerlijk smaakt en inderdaad goed te bewaren is. In de winkel heb ik deze aardappel nooit gezien, helaas.

Anti-spruitmiddel

Het schijnt zo te zijn dat de aardappelen die wij tegenwoordig kopen zijn behandeld met een chemisch anti-spruitmiddel. Dan heb ik toch liever een soort die wat minder makkelijk te schillen is, maar wel zonder chemische rommel bewaard kan worden. Dat is dan weer iets wat in jouw tijd beter geregeld is.

Dinsdag stond er in onze krant een citaat van Jac. P. Thijsse (geboren in 1865). Je weet wel, de man van de Verkade-albums. Hij schreef in een brief:

'Ik lees tegenwoordig veel geschiedenis. Heel nuttig, want je ontdekt dan dat het vroeger met de menschen toch nog veel ellendiger gesteld was dan thans. Wanhoop nooit aan vooruitgang.'

Het is waar: werklozen hebben bij ons bijvoorbeeld récht op een uitkering. Verder hebben wij goede arbeidsvoorwaarden, veiligheidsvoorschriften, regelingen voor weduwen en wezen. Bij jullie is dat geloof ik minder goed geregeld.  Schrijf je me daar eens wat over?

Overvloed

Maar... als ik lees hoe tevreden jij bent, en dat je niks weggooit wat nog op de een of andere manier gebruikt of gerepareerd kan worden, dan vind ik jouw tijd beter. Wij kunnen in de winkels een enorme overvloed aan voedsel krijgen, uit alle uithoeken van de wereld. Granaatappels, ananassen, bananen, aardbeien en frambozen (ook in november nog!), heel veel soorten groenten. Sla is er het hele jaar door. Toch wordt er momenteel veel geklaagd.

Als je veel hebt, heb je veel te verliezen. Dat maakt eerder angstig dan dankbaar.

Hartelijke groet,
Anne Marie

Heerlijke platte taart

Hardinxveld, 5 november 1912

Beste Anne Marie,

Een builtje kaneel moet je wel in huis halen. En stook het fornuis niet te heet op.

Vanmorgen sprak ik moeder, toen heb ik haar meteen gevraagd hoe lang zij de schoenlapperstaart in de oven laat. Ongeveer een uur. Het hangt natuurlijk wel van de dikte van de taart af. En je moet het kolenfornuis niet te heet opstoken; de taart moet langzaam garen.

Platte taart

Toen mijn wasgoed op het bleekveld lag, ben ik even naar de kruidenier gelopen voor een builtje kaneel. Vanmiddag heb ik moeders recept uitgeprobeerd. Om de kosten heb ik er veel minder suiker in gedaan en ik heb alle hoeveelheden gehalveerd. Daardoor werd de taart wel heel plat.

Ik heb vijf goudreinetten uit de kelder genomen, 2 eetlepels suiker, een theelepel kaneel, zes beschuiten, 50 gram romige boter, drie eieren van onze kippen en een mespunt zout. Het eiwit moet je stijf kloppen en de boter moet je eerst laten smelten.

Je begint met moes koken van de appelen met de suiker. Daarna voeg je de kaneel toe. De beschuiten verkruimel je. Het beschuitkruim voeg je toe. Ook de gesmolten boter vermeng je met de moes. Dan mogen ook de eierdooiers en het zout erbij. Als laatste schep je de stijfgeklopte eiwitten door het mengsel.

Heerlijk fris

Moeder zegt dat deze lekkernij de volgende dag nog heerlijker smaakt. Zojuist namen Arie en ik een puntje bij de koffie. Arie is extra vroeg uit de hoepmakerij gekomen vanavond. Of het vanwege de taart was durf ik niet te zeggen. We vonden allebei dat de mensen vroeger goed wisten wat lekker is. Door de appelen smaakt de taart heerlijk fris. Het boekje waar moeder het recept uit heeft, is uit 1866 en werd geschreven door Henriëtte Davidis. Al eerder schijnt het werkje in het Duits te zijn verschenen.

Het overblijfsel heb ik in de kelder gezet. Morgen krijgt de kleine Gerrit ook een stuk. Wat zal hij smullen.

Je liefhebbende,
Plonia

Oud recept

Ottoland, 4 november 2012

Ha Plonia,

Zou je jouw moeder om wat meer informatie over de schoenlapperstaart willen vragen? Hoe lang moet het gebakken worden? En op welke temperatuur? Op Twitter vroeg iemand om meer informatie en zelf zou ik het recept ook wel eens willen uitproberen. Hoe oud zou het recept zijn?

Groeten,
Anne Marie

Aardappelen en schoenlapperstaart

De roze sparappel is een aardappel die je lang
kunt bewaren.

Hardinxveld, 3 november 1912

Beste Anne Marie,

Vandaag ga ik heel eerlijk tegen je zijn. Je vroeg je af of mijn leven misschien grauw en saai is. Welnu, dat vraag ik me wel eens af als ik over jouw leven lees. De redactie van de krant waar je werkt ziet er geenszins genoeglijk uit. Ik zie geen kachel branden, geen fraaie lamp aan de zoldering hangen, geen pot met vrolijk bloeiende geraniums, geen mooie gordijntjes. Dat alles heb ik daaglijks om mij heen.

Maaltje aardappelen

Er is meer wat mij niet zou bevallen. Jouw familie woont niet bij je in het dorp, en wat is een mens zonder familie? In ieder geval stuk eenzamer dan de gelukkige wiens familie nabij leeft. En dan de manier waarop jij het eten bereidt. Neem nu die kruidcake, zonder roomboter en eieren. Of pap uit een kartonnen pak in plaats van vers bereid. Dat snelle voedsel van jullie vind ik niet begerenswaardig.
Zojuist heb ik een maaltje aardappelen uit mijn kelder gehaald: roze sparappels. Die zijn heerlijk van smaak en je kunt ze lang bewaren.

Steeds als ik in mijn kelder kom, voel ik mij rijk: zoveel oogst bijeen verzameld! Een mens moet natuurlijk wel genieten van de eenvoudige dingen des levens. Neen, ik kom niet in restaurants. Maar als ik heerlijk met mijn voeten op een warme stoof aan tafel zit, en samen met Arie van een voedzaam maal geniet, heb ik niets meer te wensen hoor.

Je vroeg om een oud recept. Ik heb moeder er eens naar gevraagd. Ze gaf me het recept voor schoenlapperstaart. Zelf heb ik het nog nooit gemaakt. Het komt uit een boekje dat ze kreeg bij haar trouwen: 'De huisvrouw'.

Schoenlapperstaart

Neem een dozijn grote appelen, tot moes gekookt, zes eieren, tien gestoten beschuiten, wat kaneel, een ons boter en zes lepels suiker. Bak alles tezamen in een schotel of taartenpan. Nu, dat is eens iets anders dan voedsel uit een zakje nietwaar?

Je liefhebbende,
Plonia

Grauw en saai of juist prachtig?

Kruidcake uit een zakje. Water erbij: klaar!

Ottoland, 31 oktober 2012

Hey Plonia,

Leuk geblokt gordijntje heb je gemaakt voor onder je gootsteen. Zo'n granieten aanrecht en gootsteen als jij hebt, dat is nu weer helemaal in de mode, weet je dat? Er zijn mensen die veel geld over hebben voor een authentiek aanrecht. Mooi vind ik het.
Zelf heb ik vanmiddag na werktijd ook nog snel iets gemaakt. Geen gordijntje, maar kruidcake. Met een bakmix zoals jij die niet kunt krijgen. Ik hoef alleen een zakje leeg te schudden in een kom en er lauw water bij te doen. Roeren, uurtje in de oven en klaar.

Grauw en saai

Terwijl ik het beslag stond te roeren bedacht ik dat ik nog steeds niet weet hoe ik jouw tijd moet beoordelen. We schrijven elkaar nu al bijna negen maanden en ik weet niet hoe ik het moet zien.

In jouw tijdschriften staan geen kleurenfoto's. Het blad 'Eigen Haard' dat jij leest bevat geen lekkere recepten, geen tips voor leuke uitstapjes of vakanties, geen recensies van mooie films. Dat weet ik, want ik heb op internet gezocht naar informatie over dat oude tijdschrift. Verder ben jij nog nooit in het buitenland geweest, weet je niet hoe bergen of heuvels eruitzien en bezoek je geen restaurants. Als ik daarnaar kijk, denk ik dat jouw leven saai, grauw en armoedig is.

Prachtig leven

Maar als ik na een dag hard werken een paar deciliter water door een kant en klaar zakje bakmix roer, denk ik aan de behaaglijke warmte van jouw kolenfornuis, de verse eitjes van jouw kippen, de appels uit jouw eigen boomgaard, jouw leven met de seizoenen, jouw slow food, de gezelligheid van familie die allemaal dichtbij woont. Dan denk ik weer: die Plonia heeft toch een prachtig leven.

Nou ja, de kruidcake smaakte in ieder geval prima, ook al kwam hij uit een zakje en zaten er geen verse eieren en roomboter door.
Stuur jij mij nog eens een leuk oud recept? Hoe ouder hoe beter.

Groet!
Anne Marie

De kruidcake smaakte heerlijk, ook al kwam 'ie dan uit een zakje.

Allemaal ellende in de courant

Vanmiddag heb ik een gordijntje voor onder
de gootsteen genaaid.

Hardinxveld, 29 oktober 1912

Dag Anne Marie,

Lieve kind, een krant maken, ik moet er niet aan denken. En wat ziet jouw bureau er vreemd uit. Waarom staat er zo'n schilderij middenop, met zo'n vreemd plat doosje ervoor? En waar zijn je kroontjespennen, je potloden, je vulpenhouders en je inktpot?

Je vroeg je af of mijn dagen voorbij kabbelen. Somtijds is dat tegenwoordig zo. Ik heb nog geen gezin, mijn ouders redden zichzelf nog heel behoorlijk en er is geen mevrouw meer die mij orders geeft. Al zijn er natuurlijk nog steeds drukke dagen en perioden, bijvoorbeeld als de oogst van de moestuin verwerkt moet worden. Of in 't voorjaar, met de grote schoonmaak en het zaaien en wieden op 't land.

Balkanoorlog

Vanmiddag heb ik een nieuw gordijntje genaaid voor onder de gootsteen. Het is alleraardigst geworden. Daarna heb ik in de Nieuwe Gorinchemse Courant gelezen, over de Balkanoorlog. Daaruit kan erger voortvloeien, schrijft de correspondent. De Balkanvolken zijn stambroeders der Russen. Als Turkije zegeviert, komen de Russen de Slavische volken stellig te hulp. Soms vreest men dat de Balkanoorlog aanleiding zal geven tot een grote Europeeschen strijd, omdat de mogendheden er zoveel verschillende belangen hebben. Een mens moet er maar niet te veel over piekeren.

Roddelpraatjes

Ook las ik over ene A.M.G., een huisvrouw te Nieuw-Lekkerland. Zij wordt ervan verdacht haar vader te hebben vergiftigd. Maar haar verdediger noemde dat tegenover de rechter 'praatjes van den dijk'. Enfin, in ieder geval heeft het mens haar kind moeten krijgen in 't gevang. De rechtbank heeft de vrouw in vrijheid gesteld, maar ze heeft een jaar in voorlopige hechtenis gezeten. Ik bedacht bij mijzelf hoe groot de gevolgen kunnen zijn van praatjes die men op de dijk uitwisselt. De mensen roddelen zo snel. Maar misschien zijn ze bij jou in het dorp een stuk wijzer.

Je liefhebbende,
Plonia

Strijdster voor vrouwenrechten

Speciaal voor jou heb ik vanmorgen mijn
werkplek op de foto gezet.

Ottoland, 27 oktober 2012

Hoi Plonia,

Vandaag schrijf ik je tussen het tikken van krantenberichten door. Mijn collega-journalist heeft vakantie, dus nu mag ik de krant in m'n eentje maken. Vanmorgen heb ik op de redactie gezeten, waar geen collega te bekennen was. En vanmiddag thuis moet ik, tussen wat huishoudelijke taken door, ook nog wat berichten verwerken.
Het geeft me het gevoel dat de dag een te kleine koffer is, niet geschikt voor de berg werk die ik moet verplaatsen.
Ken jij dat gevoel eigenlijk? Of kabbelen jouw dagen rustig voorbij, van het aansteken van je kolenkachel in de ochtend tot het uitblazen van je olielamp voor het slapen gaan?

Tips

Bedankt voor je 'nuttige wenken' voor tijdreizigers. Bij ons zou niemand dat zo zeggen; wij hebben het over 'handige tips'. Maar je hebt gelijk: in een gids moet ook wat komen over eetgewoonten en bezienswaardigheden in jouw dorp. En ik vind het een geweldig idee om bezoekers te ontvangen in de hoepmakerij. Mensen uit mijn tijd zijn gek op 'oude ambachten'. Je kunt rustig meer dan 10 cent entree vragen. Er moet nog wel een geldwisselkantoor op poten gezet worden, want in plaats van guldens hebben wij euro's. Of neem je ook genoegen met betaling in natura?

Suffragettes

Ik zou nog reageren op het verhaal over suffragettes dat jij had gelezen. Ik ken het verhaal natuurlijk niet, maar de schrijver gaat er blijkbaar vanuit dat zijn lezers niet positief over dergelijke vrouwen denken. Anders had hij niet geschreven dat de suffragette 'een uitdrukking van zelfvoldaanheid op haar magere gelaat' heeft. En hij schat blijkbaar ook in dat de lezers het leuk vinden als zo'n strijdster voor vrouwenrechten door een boer gedwongen wordt huishoudelijk werk te doen.

Hakken in het zand

Zelf ben ik overigens niet zo enthousiast over suffragettes. Ze doen meer kwaad dan goed. Het werkt overal zo: een veranderingsproces heeft z'n tijd nodig. Wie de verandering wil forceren, bereikt juist dat mensen die aarzelen de hakken extra in het zand zetten. Zeg maar tegen de suffragette in jouw dorp - hoe heet ze ook alweer, Aagje toch? - dat ze geduld moet hebben. Over honderd jaar zijn we een stuk verder.

Ik wens je een mooie zondag morgen!

Liefs,
Anne Marie

Nuttige wenken voor tijdreizigers

Er groeien veel wilgen in ons dorp. We gebruiken
de wilgentenen voor diverse zaken.

Hardinxveld, 25 oktober 1912

Dag Anne Marie,

Als ik je adviezen aan mensen uit 2012 zo lees, lijkt het wel alsof er in mijn dorp een vreemde stam uit een nog maar pas ontdekt gebied woont. Maar ik moet erkennen: het klopt allemaal wel. Alleen vind ik het vanzelfsprekend, die omgangsvormen en gewoonten. Voor jullie zijn ze dat blijkbaar niet.

Tien cent entree

Enfin, ik begin de kansen van bezoekers uit de toekomst steeds meer te zien. Ik dacht: misschien zijn er gasten bij die de hoepmakerij van Arie willen bezoeken. Dan zien ze nog eens een echte ambachtsman aan het werk. Denk je dat we 10 cent entree kunnen vragen? Jullie zijn tenslotte welvarend. Of is 10 cent teveel? Het is ongeveer de prijs van een brood. Voor een paar centen meer kunnen de mensen koffie van me krijgen, van versgemalen bonen.

De prijzen van brood.

Grienden en zalm

Ik vind dat jouw gids voor tijdreizigers nog niet volledig is hoor. Je moet de lezers wel vertellen hoe mooi mijn dorp is. Dat er veel ongerepte grienden zijn (dat zijn wilgenbossen) en dat er volop verse zalm in de rivier zwemt. Je moet ook iets schrijven over de heerlijke dingen die we eten: zelfgemaakte puddingen, verse vis uit de rivier, stoofperen uit onze boomgaarden. Griesmeel, boekweitgrutten, gewelde en gekookte bruine bonen met gedroogde appeltjes en spek... En dat de mensen bij café Bakker wat kunnen drinken.

Je liefhebbende,
Plonia

Gids voor tijdreis

Zorg voor gepast schoeisel.

Ottoland, 22 oktober 1912

Hoi Plonia,

Op jouw verhaal over suffragettes reageer ik de volgende keer. Ik wil je eerst vragen of je eens wilt kijken naar mijn tips voor tijdreizigers naar het Hardinxveld van 1912. Er zijn vast veel mensen die zo'n reis willen maken, als de wetenschap binnen enkele decennia zo ver is.

Omgangsvormen

- Groet iedereen in het dorp. Hardinxveld is in 1912 een dorp met ongeveer 5700 inwoners. Veel mensen kennen elkaar. Bovendien: individualisme bestaat nog niet. Dorpelingen hebben elkaar nodig.
- Als je vermoedt dat een vrouw zwanger is: praat er niet over. Over zwangerschap wordt niet gesproken. Taboe.
- Vraag bij gewone mensen 's avonds niet om warm eten. Men kent alleen slow food en heeft geen vaatafwasmachine. Om die redenen eten alleen de rijken 's avonds warm: zij hebben personeel om het vele werk dat een warm maal met zich meebrengt uit te voeren.

Kleding

- Zorg voor gepast schoeisel. Geen naaldhakken. Klompen bijvoorbeeld. Dames kunnen ook voor rijglaarsjes kiezen.
- Voor vrouwen: laat vast je haar groeien. Vrouwen met kort haar worden nagestaard. En uitgejouwd door schooljeugd. Alle vrouwen hebben lang, opgestoken haar.
- Dames kunnen zwemkleding thuis laten. Alleen op plekken waar niemand je kan zien, kun je een poging wagen. Op alle andere plekken is na één onderdompeling je reputatie als onzedige vrouw gevestigd.
- Mannen kunnen gerust hun zwembroek meenemen. Aan hun blote armen, benen en buik neemt niemand aanstoot.
- Als je in de winter gaat: neem een lange onderbroek mee (man) of beenlange gebreide wollen kousen (vrouw). En borstrokken (gebreide hemden). Huizen zijn slecht geïsoleerd en de meeste vertrekken zijn niet verwarmd. Alleen bij het kolenfornuis in de keuken en bij de kachel in de woonkamer is het behaaglijk.
- Vrouwen, zorg voor voldoende onderrokken. Tot op de enkels. Een enkele rok vindt men onfatsoenlijk: die zwiert teveel om je benen. In de winter is het bovendien te koud.
- Een jas is niet zo nodig. De meeste vrouwen dragen alleen bij heel koud weer een omslagdoek. Dankzij je onderrokken, lange wollen kousen (of bij een man: lange onderbroek) en borstrok heb je niet snel behoefte aan een jas.

Handige spullen

- Mobiele telefoon: alleen om foto's te laten zien. Totdat je accu leeg is.
- Po. Tenzij je 's nachts door een stikdonkere tuin naar de plee wilt strompelen. Een lantaarn is dan een optie, maar bij regen, kou en sneeuw is het een barre tocht.
- Kuntgebitjes. Je zult er menig oudere met een mummelmondje een plezier mee kunnen doen.
- Oude brillen om uit te delen. Behoeft geen uitleg.
- Voor vrouwen: maandverband. Tenzij je oude lappen een prima alternatief vindt.
- Voor heren: scheerkwast, -zeep en -mesje. Ook volop verkrijgbaar in het dorp overigens.

Heb jij nog aanvullingen, Plonia?

Groet!
Anne Marie

Een verhaal in 'De Prins'

Ik las 'De Prins' bij de koffie.

Hardinxveld, 20 oktober 1912

Beste Anne Marie,

Eerst moet ik je vertellen dat het mejuffrouw Hoogendoorn werkelijk ernst is met haar Bond voor Vrouwenkiesrecht. Volgende maand is er hoogstwaarschijnlijk een bijeenkomst in het lokaal van de heer Bakker. Aagje Hoogendoorn woont nabij de Dam en het Jodensteegje, in een burgerhuis. Men noemt haar een blauwkous; ze toont minachting voor huishoudelijke zaken. Welnu, zij heeft dan ook een dienstbode en geen man en kinderen, dus dat kan zij zich veroorloven.

Suffragette

Gistermorgen kwam ik Aagje weer tegen op de Dam, nabij haar woning. Aan haar gelaat kon ik zien dat zij zeer ontstemd was. Ik vroeg haar of het wel ging.
"Och Pleuntje", zo begon zij. "De mensen zijn zo geneigd om strijdsters voor de goede zaak in een kwaad daglicht te stellen. Neem nu 'De Prins' van afgelopen maand."
Ik onderbrak haar verbaasd. "De Prins?"
"Dat is een maandelijks blad, geïllustreerd. De afgelopen maand stond er toch zo'n vreeslijk verhaal in over een suffragette. Je weet wel, zo noemt men in Engeland de verdedigsters van de goede zaak: vrouwenkiesrecht. Zo'n respectloos verhaal."
Ik vroeg haar wat er dan in 'De Prins' werd geschreven. Toen liep Aagje haar woning binnen en kwam meteen daarna weer naar buiten met het blad.
"Lees zelf maar", zei ze.

Wraak

Vanmorgen zat ik dus bij de koffie te lezen in 'De Prins'. Ik vond het verhaal over de suffragette geenszins verontrustend. Het gaat over een boer die ontstemd is omdat zijn vrouw naar een bijeenkomst voor vrouwenkiesrecht is gegaan en daardoor haar huishoudelijke taken veronachtzaamt. De boer dwingt een suffragette - die volgens het verhaal 'een uitdrukking van zelfvoldaanheid op het magere gelaat' heeft - om thee voor hem te zetten en de vloer te vegen. Dat is zijn wraak op de 'vervloekte suffragettes' die een slechte invloed op zijn vrouw hebben. Nu is het gedrag van de boer natuurlijk erg onbeleefd, maar dat Aagje zich zo druk maakt over dit verhaal, dat begrijp ik werkelijk niet. Snap jij dat?

Je liefhebbende,
Plonia

Stijfselexperiment

Je servet en zelfs je zakdoek blijven staan.

Ottoland, 17 oktober 2012

Hoi Plonia,

Wat een uitvinding, dat stijfsel van jou! Eindelijk kan ik een servetwaaier maken die niet bij het minste of geringste inzakt. Zelfs zakdoeken blijven overeind staan, al is dat wat vreemd en niet zo zinvol. Maar ja, als je dan stijfsel gebruikt, dan wil je ook duidelijk effect zien. Ik heb meteen al mijn katoenen servetten in de pan gekieperd en gestreken voordat ze droog waren. Zie je wel dat ik een steeds betere huisvrouw word?

Badwater

Het kostte me overigens geen enkele moeite om een pak stijfsel te vinden. Je kunt het in de winkel gewoon  krijgen. Het staat bij de waspoeders en het heet nog net zo als in mijn moeders jeugd: Crack Free. Volgens de beschrijving op het pak kun je het witte poeder ook toevoegen aan badwater. Het zou een heilzame, verachtende werking hebben op de huid. Heb jij dat wel eens uitgeprobeerd? O nee, jij hebt geen bad. En in de teil ga je natuurlijk niet meer. Letterlijk bedoel ik dan.

Het was wel vreemd om zakdoeken en servetten in een pan te gooien. Alsof je een nieuw recept uitprobeert. Ik vraag me trouwens af of je het zou kunnen eten of drinken, want het is gemaakt van  rijst. Biologisch afbreekbaar dus. Dat kun je tegenwoordig niet overal van zeggen.

Vreemd gezicht: een servet en een zakdoek in de pan.

De eerstvolgende keer dat we gasten krijgen, zet ik mijn servetwaaiers op tafel. Ik zal de gasten vertellen dat ze zo mooi blijven staan dankzij jouw tips.

Liefs,
Anne Marie

Uitslag Wedstrijd

De uitslag van de wedstrijd 'Laat 1912 herleven' is bekend

De jury heeft zich op maandagavond 15 oktober over de inzendingen gebogen. Plonia's kleindochter Plonia van Westen, haar achterkleindochter Anne Marie Hoekstra en haar achter-achterkleindochter Eva Hoekstra kozen na rijp beraad voor vier prijswinnaars.
De uitslag is te vinden onder het tabblad 'Wedstrijd', of door op onderstaande link te klikken:

http://www.plonialoeve.com/p/wedstrijd.html

De jury aan het werk.